Skrifað við færsluna sem var á Facebook. Hópur: British Carriage Drivers. Höfundur: Alan Downing. Ekkert ár tilgreint.
Ég myndi giska á að þetta hafi verið sett inn oft áður. Ekki hika við að „samþykkja ekki“ -Lizzie sirkusfíllinn hjálpaði stríðsátakinu með því að skipta um hesta á Sheffield’s T.W. Wards Albion Works
Vagninn sem fíllinn dregur er að fullu hannaður og smíðaður í Bretlandi og er kallaður „Waggon“ með tveimur g-um. Hér fyrir neðan er teikning úr bókinni „The Farm Waggons Of England and Wales“ sem fjallar eingöngu um þessa gerð vagna sem eru innfæddir enskir vagnar að uppruna.
Charles Bianconi, maðurinn sem kom með hjól til Írlands 1815. 1815 – 1875. Snemma á 1800 voru ferðalög um Írland að mestu umferð gangandi vegna slæmra vegaskilyrða og dýrra hestaflutninga. Charles Bianconi (1786 – 1875), ítalsk-írskur frumkvöðull, kynnti almenningssamgöngur á viðráðanlegu verði á 19. öld. Árið 1802 flutti Charles til Dublin og byrjaði að selja leturgröft á götum úti. Seinna stofnaði hann verslun sína í Carrick-on-Suir og Waterford. Árið 1815 setti hann á markað fyrsta Bianconi jaunting1-vagninn2, tveggja hjóla vagn dreginn af hesti, sem býður upp á nýja samgöngumáta á Írlandi. Í gegnum árin jók Bianconi leiðir sínar og tengdi kaupstaði frekar en helstu póstvagnaleiðir. Með tilkomu járnbrauta árið 1834 eignaðist hann hlut í járnbrautarlínum og tengdi þær við ágætt vagnanet sitt. Árið 1851 kynnti Bianconi metnaðarfulla leið frá Ballina til Dyflinnar, sem fór yfir 233 km á einum degi. Kúskarnir hans héldu áfram til 1850, starfræktu samhliða járnbrautarþjónustu og mynduðu samþætt samgöngukerfi á Írlandi.
Fyrsta gerð Jaunting vagnsins
Þegar mest var taldi flotinn hundrað jaunting3 vagna, sem óku 3.800 mílur daglega með 120 bæjum og 140 stöðvum. Charles Bianconi lést í Clonmel 22. september 1875 og skilur eftir sig farsæla samþætta almenningssamgönguþjónustu á Írlandi.
Heimild: Bianconi King of the Irish Roads – M.O’C. Bianconi & S.J. Watson 1962, Bianconi: A Boy with a Dream: The Pioneer of Irish Transport – Thomas Ryan Charles Bianconi: A Lesson on Self-help in Ireland (1890) – Samuel Smiles costamasnaga.altervista.org – Dante Corbetta Kerry Evening Post National Gallery of Ireland Our Irish Heritage The Irish Story The O’Donohoe Archive Their Irish History Thurles Information Travel and transport in Ireland – KB Nowlan University of Limerick – Special Collections
3. september 1758 stóð José I konungur frammi fyrir dramatískasta augnabliki stjórnartíðar sinnar. Þegar hann var á ferð eftir annarri götunni í útjaðri Lissabon, eftir meintan fund með Teresu de Távora og Lorena, var ráðist á vagninn hans (sege) á hrottalegan hátt af þremur vopnuðum skúrkum, sem skutu á farþegana. Þrátt fyrir alvarleika árásarinnar hlaut konungurinn aðeins áverka á handlegg og kúskurinn, alvarlega slasaður, tókst að aka konungi aftur til Ajuda á öruggan hátt. Það var aldrei sannað að atlagan væri sérstaklega árás á konunginn. Þegar þú heimsækir MNCoches geturðu fundið vagn svipað þeim sem flutti konunginn. Þessi tiltekni vagn virðist vera með „gleraugu“ að framan, þess vegna heitir það… Komdu og sjáðu það! Yfirskrift: Fyrri myndin er endurgerð á allegórískri teikningu sem sýnir meinta árás á D. José I, eftir Francisco Vieira de Matos (1699-1783), í Lissabon-safninu. Önnur myndin sýnir ‘Sege dos Oculos’1, til sýnis í samgöngusafni Portúgal, svipað vagninum sem var með konunginn um borð aðfaranótt 3. september.
Teikning Francisco Vieira de Matos (1699-1783), í Lissabon-safninu af atvikinu!
Svipaður vagn og konungurinn var farþegi í við árásina!
Fylgdu augunum: Ef þýtt er beint yfir á ensku ,,Follow the Eyes”. ↩︎
Milk Float. Upphaflega mjög fallegur og vandaður vagn en er farinn aðeins að fölna. Annars góður fulltrúi mjólkurmenningar Bretlands á ákveðnu tímabili. Falur fyrir 896.000 kr. úti í Englandi.
Næsta skref, hins vegar, í framförum langferðavagnasmíði væri að nota betri yfirbyggingu en aðeins vagn. Þannig var það með hestaburðarrúm.
Mynd 9. Burðarrúm fyrir hesta.
Þau voru löng og mjó — nógu löng til að maður gæti hallað sér í þeim — og ekki breiðari en breidd hestanna milli stanganna sem voru settar hver sínu megin við hestana. Stangirnar voru um 1.21,92 til 1.52,4 metra langar og tveggja til 0,76,2 metrar að ystu breidd, með lágum hliðum og hærri endum. Inngangurinn var í miðjunni, beggja enda, hurðirnar mynduðust stundum með rennispjaldi og stundum einfaldlega með þverslá. Uppstingin voru úr leðri eða járnlykkjum, þær síðarnefndu voru á hjörum til að snúa upp þegar burðarrúmið var sett á jörðina.
Efri hlutinn var myndaður með nokkrum breiðum trébogum, sem voru sameinaðir að ofan í fjórum eða fimm rimlum, og yfir allt var settur tjaldhiminn sem opnaðist í miðjunni, á hliðum og endum, fyrir loft og ljós. Fyrstu skemmtivagnayfirbyggingarnar voru gerðar á svipaðan hátt og burðarrúmin, en frekar lengri og breiðari, með svipuðum hurðum og/eða útgöngum. Þessar yfirbyggingar þróuðust smám saman meira skreyttar með útskurði og trébogarnir skiptust út fyrir stólpa eða lóðréttar stangir, en endar þeirra voru skreyttir málmrósettum eða útskornum dýrahausum og gyllingum. Ég hef ekki fundið neina ákveðna dagsetningu þegar þessar yfirbyggingar voru fyrst hengdar upp á spelkur eða leðurbönd/ólar.
Upphenging hengirúms við burðarstólpa vagns og burðarrúms úr aktygjum hestanna myndi hins vegar benda til þess að þessar endurbættu yfirbyggingar séu hengdar út frá svipuðum burðarstólpum. Ég hef séð á mjög fornu olíumálverki, í Nürnberg, tvo vagna eins og ég hef lýst, með útskornum og gylltum lóðréttum burðarpóstum bæði fyrir framan og aftan yfirbygginguna; efri hluti yfirbygginganna er með útskornum ferningum á miðjum hliðum sem eru gerðir fyrir tilfærslu yfir toppinn, og ökumaðurinn situr fyrir utan vagninn á milli burðarpóstanna/súlanna.
Mynd 10. Giftingarvagn hertogans af Saxony.
Við höfum hins vegar í Coburg, höfuðborg Saxe-Coburg (seinna Edinburgh, Englandi), varðveitt nokkur forn farartæki, sem eru með þeim elstu í Evrópu. Eitt þeirra var smíðað í tilefni brúðkaups kjörforsetans af Saxlandi, John Cassimír hertoga, árið 1584, og Önnu af Saxlandi. Hann er með leðurböndum/borðum/breltum og háum hjólum, sem mæla 1.42,44 metra og afturhjólin 1.52,04 metrar á hæð; fjarlægðin frá miðju til miðju öxlanna er 3,19,32 metrar. Útskornu burðarpóstar/súlur, sem yfirbyggingin hangir í af leðurólunum/beltunum/borðunum, eru greinilega þróaðir út frá almennum stöðlum vagna. Yfirbyggingin er 1,93,04 metra löng, en aðeins 0,91,44 metrar á breidd. Uppstigin eru nú horfin. Hjólin eru með viði en yfir samskeyti hjólbarðans/félaganna eru litlar járnplötur um 25,4 sentimetra langar.
Teikning sögð af Walter Rippon vagni Maríu 1555
Þessi langferðavagn er ekki sá eini. Það er annar, aðeins lengri og stærri, smíðaður fyrir annað hjónaband hertogans, árið 1599, með frú Margaret. Það er líka minni vagn smíðaður fyrir hertogann John Frederick, strax árið 1527, fyrir hjónaband hans og Sybilla frá Cleves. Þessi litli langferðavagn var sýndur í ár (1876) á listasýningunni í München; upprunalegu járnuppstygin eru enn á vagninum.
Það eru líka tvær litlar langferðavagnayfirbyggingar, sem hægt er að sjá í Verona (1877) og eru sýndar í Palace Sarego Allighieri, með frásögn um að þau hafi verið notuð af skáldinu Dante. segir sagan.
Mynd 11. Vagn Dante. Segir sagan.
Gozzadini greifi skrifar um forna vagna og vegna skjaldarmerkjaskjaldar sem enn er á einum vagninum hafi hann fundið út að smíða árið 1549, fyrir hjónaband Ginevra, síðasta af kynþætti Dante Allighieri, við greifann Marc Antonio frá Sarego. Þessi langferðavagn, eins og sést á mynd 11, er fallega lagaður og skreyttur. Báðir eru aðeins beinagrindaryfirbyggingar og þurfti að hylja til að forðast sól eða rigningu, með leðri, klút og silkigardínum. Það eru forvitnileg lög sem Gozzadini greifi vitnar í, sem sett voru á sextándu öld í ýmsum borgum á Ítalíu, gegn óhóflegri notkun silkis, flauels, útsaums og gyllinga í yfirklæði vagna og aukahluti hesta. Árið 1564 hvatti Píus IV. kardínála og biskupa til að nota ekki vagna, eftir tísku hvers tíma, heldur láta konur slíkt eftir og nota sjálfar á hesta. Júlíus hertogi af Brúnsvík gaf út tilskipun árið 1588 um að þegnar hans ættu að hætta að reiða sig á vagna og snúa aftur til hins gagnlega aga að fara um á hestum.
Notkun vagna í Þýskalandi á sextándu öld var ekki minni en á Ítalíu; verslunarstraumurinn, einkum frá austri, hafði lengi streymt inn í þessi tvö lönd í átt til Hollands og auðgað allar borgir í framgangi þess, og hinir ríku kaupmenn byggðu fín hús og kirkjur og ráðhús og myndu fá sitt. Vagnar voru myndarlega skreyttir sem og húsin þeirra. Macpherson segir í verslunarsögu sinni að Antwerpen hafi átt fimm hundruð vagna árið 1560, á tímum Elísabetar drottningar. Frakkland og England virðast hafa verið á eftir öðrum Evrópu á þessu tímabili.
Skemmtilegt Podcast um ferðalög á Englandi og Evrópu fimmtándu og sextándu aldar
Mynd 12. Smíðaður 1549. Elísabet drottning fékk hann 1560.
Fyrsti langferðavagninn var smíðaður á Englandi 1555 fyrir jarl af Rutland, af Walter Rippon, sem einnig gerði langferðavagn 1556 fyrir Maríu drottningu, og 1564, langferðavagn fyrir ríki Elísabetar drottningar; árið 1580 færði jarl af Arundel langferðavagn frá Þýskalandi. Elísabet drottning vildi hins vegar frekar nota vagn mynd 12 sem William Boonen færði henni frá Hollandi árið 1560 og gerði hann að vagnstjóra sínum.
Eiginkona þessa, William Boonen, flutti frá Hollandi listina að stauja föt og var skipuð til að útbúa hina frægu hálskraga drottningar, sem á myndum af henni príða háls hennar. Taylor, sem var kallaður vatnskáldið, segir að Parr gamli hafi gefið honum þessar upplýsingar árið 1605 og bætir við að síðan hafi „langferðavögnum fjölgað með þeirri ógæfu að þurrka út iðn vatnamanna vegna þess að Hackney-vögnum hefur fjölgað meira en nokkru sinni fyrr.” Annar rithöfundur kvartar yfir því að „nú er tekin upp notkun þessara vagna sem fluttir eru frá Þýskalandi, sem hástéttardömur hafi látið smíða fyrir sig til að rúnta um sýslurnar upp og niður við mikla aðdáun allra áhorfenda, og smátt og smátt óx notkun meðal aðalsmanna ásamt öðrum gæðum, svo innan tuttugu ára óx mikil iðn vagnasmíði í Englandi. Birtist í forvitnilegu smáriti eða bæklingi.
Þróun listarinnar að smíða hestvagna er svipuð þróun flestra uppfinninga hæg. Á ákveðnum tímapunkti er eins og sumt starti, Þróast svo aftur í stöðnun í langan tíma. Aðeins síðustu tvær aldir hefur vagnasmíði verið í góðu lagi sem list og hún er aðeins komin á tiltölulega fullkomna braut á núverandi öld. Sama má ef til vill segja um aðrar uppfinningar. Pendul klukkur voru uppfundnar um 1260. Pappír var búinn til úr gömlum tuskum um 1250. byssupúður verður rakið aftur til 1330. Prentun verðmæta hjálparefnis til listar 1430. Klukkur eru fyrst smíðaðar í Englandi um 1500. Sást til fyrsta hestvagnsins í Englandi árið 1555. Fyrir þrjú hundruð og tuttugu árum.
Saga langferðavagna ásamt öðrum vögnum er ekki jafn víðtæk og mannkyn. Ekki er hægt að rekja hana meðal allra þeirra þjóða sem eru komnar á áfangastað þróaðs stig siðmenningar. Forn Ameríka, sérstaklega siðmenntuð Mexiko, segir okkur ekki neitt. Frá Kína og Japan er nánast ekkert. Aðeins hluti Norður Afríku hefur eitthvað fram að leggja til sögu hjólsins. Við finnum þekkingu í Evrópu, Litla Asíu, Indland ásamt Vestur Evrópu. Saga vagnasmíðalistarinnar verður að skipta í fáein mörkuð tímabil. Fyrsta tímabilið endar með Rómar stjórn breytist úr stjórn ræðismanna í Keisarastjórn fyrir 2000 árum. Til þess tíma var breytileiki farartækja lítill. Annað tímabilið markast af sýndarþörf fyrir mikinn auð ásamt þrá eftir miklum lúxus. Tekin voru í notkun nokkur ný og stærri farartæki og mörg voru skreytt dýru skrauti. Þriðja tímabilið hefst með tilkomu farartækja sem eru hengd er á leðurólar og má telja að því ljúki um árið 1700 þegar vagnarnir hófu að taka á sig núverandi form, stærð og stíl. Þriðja tímabilið er þegar farartækin hengd á leðurólar og er lokið 1700. Þegar vagnarnir hófu Þróunarferli sitt að taka á sig núverandi form með tilkomu stálfjaðra. Fjórða tímabilið endaði um 1790. Langferðavagnar færðust í núverandi form, stærð og stíl. Fimmta tímabilið markast þegar vagnar voru nær eingöngu hengdir á sporöskjulaga stál fjaðrir. Þessi síðasta óvænta þróunaruppfinning skilaði mikilvægum árangri sem allir hafa áhuga á að nota vagna og langferðavagna smíði. Með tilkomu sporöskjulaga fjaðra minnkaði kostnaður smíða á vögnum búnum hjólum. Þyngdin þróaðist niður vegna minni efnisnotkunar ásamt vagnpartar urðu færri. Samtímis fjölgaði farartækjum mikið og þægindin ásamt viðurgjörningnum um borð óx. Við getum með sanni sagt þetta móti leiðina til eimreiðar eigi rétt á sér. Þróaðist úr sleða í hestvagn. Eðlilegt telst að setja byrði of þunga fyrir herðar okkar að bera að setja byrðarnar á grind sem sleða mætti kalla sem draga mætti á landi. Ekki þurfti mikla reynslu manns til að gera það kleift að sjá fyrir sér besta form sleða og til að undirstrika það fundust gögn um fyrsta sleðann höggvin sem skúlptúrar í veggi Hofs í Luxor í Thebes í Egyptalandi mjög svipaðan þeim sleðum sem ölgerðarmenn í London notuðu. Sleði er byggður upp af tveim trébitum langsum ásamt 5 bita þversum úr tré sem halda saman skíðunum ásamt því að mynda rými til flutninga. Sleðar í alla vega lögun og gerðum eru í notkun í löndum þar sem snjór er að jafnaði yfir vetrarmánuðina vegna þess að sleðar ganga betur í snjó en hjól við þær aðstæður. Inúítar og Lappar nota hærri meiða eða langtré undir sleðann. Meiri snjódýpt er við þeirra aðstæður.
Þessir vagnar voru stöku sinnum ferkantaðir, en almennt hálfhringlaga eða hrossalaga; hringlaga framhliðin í átt að hestunum var há, hliðarnar lægri, bakið var opið og botninn nálægt jörðu svo auðvelt var að stíga inn og út. Hjólin, sérstaklega í Egyptalandi, voru mjög lág, frá 2 fet. 6 tommu til 3 fet. 3 tommu á hæð. Umgjörð líkamans var oft opin, stundum lokuð með leðurskinni eða körfum, og stundum með útskornum við eða upphleyptum málmi. Stangurinn, sem hann var studdur við, sveigðist upp frá botni stöngarinnar að hálsi hestanna eða nautanna, þar sem hann var tengdur við tréok, sem var aftur bundið um líkama og háls hestanna, eða bundinn við horn nautanna. Að bæta við beislum og beislum myndi fullkomna einfalda beislið. Sumir hestar voru festir við stöngina með járnstöng með hnúðum á hvorum enda, sem fór í gegnum hring á enda stöngarinnar, og í gegnum svipaðan hring á hvern púða eða hnakka hestanna. Þetta myndi vera mjög svipað námskrárstikunum sem notaðar eru í nútímanum og myndi leyfa meira. frelsi á hreyfingu en fast ok myndi gefa. Lík þessara vagna, að minnsta kosti í Egyptalandi, voru lítil og innihéldu venjulega aðeins tvær manneskjur sem stóðu uppréttar. Þess má geta að þar sem þeir voru svo litlir gætu þeir ekki verið til mikils gagns, og af smæð hjólanna líka mundu þeir hrökklast við hverja smá hindrun á veginum; og þar sem þeir voru svo nálægt jörðu, þá mundu þeir sem notuðu þá verða fyrir leðju og óhreinindum en þrátt fyrir þessar mótbárur voru þeir notaðir í miklum fjölda. Þeir voru mjög léttir og hægt var að aka þeim á miklum hraða — næstum eins hratt og hestarnir gátu stökkt. Þeir voru mjóir og hentuðu því vel í borgir þar sem götur voru enn mjög þröngar og fjallvegir sem oft voru aðeins fjórir fet á breidd. Þær hæfðu tímabilinu og fólkinu, annars hefði gagnsemi þeirra ekki enst í 2000 ár.
Grískur vagn. ,,Við lesum í fimmtu bók um Iliad: „Hinn ógurlega Júnó leiddi út hina gullslegnu hesta en Heba festi hjólin á járnása vagnlestarinnar. Á hjólunum voru átta pílárar, og hjólin voru úr gulli, og hjólbarðarnir á þeim voru festir með ósveigjanlegum hjólbörðum. Sætið var úr gulli, fest upp á snúru úr silfri. En tungan ( dráttarstöngin) var úr silfri. Á enda stangarinnar var fest gullok og gullin taumur.“
Rómverskur vagn.Egypskur vagn.
Samkvæmt Hómer gæti sterkur maður lyft vagni á herðar sér og borið hann í burtu. Hugsanlega væri þetta án hjólanna, en jafnvel þá hefði það ekki getað verið þyngra en ein af hjólbörunum okkar.
Yfirbyggingar þessara vagna í Egyptalandi að minnsta kosti voru mjög litlar eða smáar, venjulega rúmuðu þær tvær persónur sem stóðu samsíða. Ótrúlegt er að þessir vagnar hefðu verið mikið notaðir vegna smæðar sinnar og lágrar hæðar hjólanna sem gætu hafa stöðvast á næstum hverri smá hindrun sem á vegi varð. Svo voru vagnarnir svo nálægt jörðu að þeir voru mun útsettari en ella fyrir drullu og jarðvegi. Samt sem áður voru vagnarnir notaðir í stórum stíl. Þeir voru mjög léttir og gátu farið geyst, nálega eins hratt og hestarnir gátu. Vagnarnir voru mjóir og hentuðu því vel mjóum stígum fjallanna og þröngum götum bæja og borga, aðeins 121,92 sentimetrar á breidd. Þeir hentuðu tímabilinu og fólkinu ásamt notkunargildi sínu í tæp 2000 ár. Að sögn Hómers gat sterkur maður tekið vagn á herðar sér og borið á brott, hugsanlega án hjóla en samt hafa vagnarnir ekki verið þyngri en hjólbarðar nútímans (1877). Frá Egyptalandi breiddist notkun þeirra út til annarra landa og þeir voru notaðir sem stríðsvagnar í stórum stíl á víðáttumiklum sléttum Asíu. Við lásum um 900 vagna Jabin konungs Sýrlands og 1000 frá konunginum af Zobah. Salomon hafði undir höndum 1400 vagna og kaupmenn hans sáu Norður-Sýrlandi ásamt umlykjandi löndum fyrir vögnum sem sóttir voru til Egyptalands, keyptir fyrir 600 sekels eða £50 stykkið (1877). Þessir kaupmenn voru ekki meðal þeirra síðustu til að fóðra vasa sína vegna föðurlandsástar og sáu þjóð sem gæti orðið þeirra lands óvinur með vel vopnuðu stríði. En ölgerðarmenn í London og Svisslendingar ásamt öðrum fjallabúum nota sleða til að flytja timbur og Hnausaþyrnir niður úr fjöllunum og fyrir hundrað árum þegar litlir vagnar voru ekki eins algengir í Englandi var venja að nota sleða til að flytja heim á bæinn nýslegið hey og knippi af hveiti. Í Norður Ameríku og Norður Evrópu eru sleðar af elegant hönnun á hverju ári. Í Hollandi og Belgíu eru sleðar notaðir allt árið. Manndregnir á götunum flytjandi kjöt, gænmeti og brauð. Egyptar eru í fararbroddi landa sem skilja eftir sig skráningu lista og framleiðslu sprottin úr menningarþróun. Egyptar gátu státað af snemma í veraldarsögunni byggingar samsettar úr risa steinum sem sleðar báru ásamt því að notaðir voru kefli undir sleðann eða steininn. Í fyrstu voru hjólin skífur sem söguð voru þversum úr trjábolnum sem svo voru rammlega festar á öxull. Hjólin snúast saman undir fyrstu vögnunum. Smærri vagnar eru smíðaðir með öxull sem snýst með hjólunum í Portugal, Spáni og Suður Ameríku. Fyrstu vagnarnir voru að best séð verður út búnir með dráttarpóst fyrir að minnsta kosti tvö dráttardýr spennt saman hlið við hlið fyrir vagninn. Það sem mælir gegn hjólum og öxli í heilu lagi eða föst saman er að erfitt er að snúa ökutæki í þröngum aðstæðum. Allir sem reyna að aka garðvaltara fyrir krappt horn geta sannfært sjálfan sig um þetta. Því að þótt ytri brún keflisins snúist/rúlli eðlilega, meðan innri brúnin rennur á yfirborðinu, þá ætti innri brúnin að snúast/rúlla sjálfstætt. Séð varð snemma í Egyptalandi að betra væri að hafa öxulinn fastan og leyfa hjólunum að snúast sjálfstætt hvort frá öðru. Hjólum búnir vagnar komu sennilega snemma inn í þróunina í Egyptalandi. Strax kallaðir Car eða Chariot. Biblían þýðir venjulega sem ,,Chariot”. Málverk og skúlptúrar á veggjum Hofanna þúsunda ára gamlir geta kennt okkur nákvæmt útlit vagnanna (the Chariots). Þeir eru okkur mjög hugleiknir, enda veitt æðstu leiðina til að flytja manninn Þúsundum saman fyrir Krist. Þessir vagnar voru líka til fyrirmyndar allra vagna þessara tíma. Við sjáum einstaka orð sem lýsa vögnunum bæði af Homer, sem var uppi fyrir Krist og Moses sem uppi var um 500 árum fyrr. Orðin eru tæknilegs eðlis, eins og. Öxlar, Nöf, Félagar, Hjólbarðar, Pílárar og svo framvegis. Tæknileg orð gefa í skin að list sem hafði þessi hugtök hljóti að hafa verið til löngu fyrr en skrásetjarinn sem talar um þessa list. Núna gefa tæknileg hugtök til kynna að listin, sem bar slík hugtök, hljóti að hafa verið til áður en sá sem þetta ritar talar um listina, svo að ef við hikuðum við að segja frá því að hvenær vagnarnir voru höggnir og málaðir á veggi egypsku musteranna er okkur fullljóst að höfundarnir sem við nefnum, hafa haldið því fram. Móses notaði sama orð þegar hann lýsti hjólunum á griphliðinni sem var í keflinu mikla sem presturinn notaði, og Hómer, þegar hann lýsti vagni Júnó – gyðjunnar, sem var vagn hennar. Notaði sömu hugtök.
Hestvagnar hafa Dalmatíuhunda sem fylgdardýr. Við erum enn ekki alveg viss um nákvæmlega uppruna dalmatíuhundsins. Hann kom seint til sögunnar miðað við alla mannkynssöguna eða um 1790. Áreiðanlegustu heimildirnar benda til þess að þær séu upprunnar í austurhluta Miðjarðarhafs þaðan sem þær dreifðust til Indlands og yfir Evrópu. Sumir benda á að þeir hafi gert þetta á ferðalögum með rómanska fólkinu. Nafnið gefur okkur uppruna tengingu til Dalmatíu, sögulegs svæðis Króatíu á austurströnd Adríahafs. En vísindamenn hafa komist að því að svo var ekki.
Dalmantíuhundar hafa sterka veiðieðlishvöt og eru frábær kostur til veiða á rottum og meindýrum. Þeir hafa verið notaðir sem fuglahundar, slóðrakningarhundar, sóknarhundar eða í galta- og/eða hjartarveiðar. Dramatísk merking þeirra og greind hafa gert þá farsæla sirkushunda í gegnum tíðina. Dalmatíumenn eru kannski þekktastir fyrir hlutverk sitt sem fylgdarmenn slökkviliðstækja og lukkudýr í eldhúsum. Þar sem Dalmatían og hestar eru mjög samhæfðir var auðvelt að þjálfa hundana í að hlaupa fyrir vagnana til að hjálpa til við að ryðja brautina og leiðbeina hestunum og slökkviliðsmönnum fljótt að eldunum. Dalmatían eru oft taldir vera góðir varðhundar og þeir gætu hafa nýst slökkviliðum sem varðhundar til að vernda eldhús og búnað þess. Slökkvivagnar voru áður dregnir af hröðum og öflugum hestum, freistandi skotmark fyrir þjófa, svo Dalmatían voru haldnir í eldhúsinu til að hindra þjófnað.
Jafnvel í dag er Dalmatían-hundurinn lukkudýr slökkviliðsins og þú getur jafnvel fundið lifandi dæmi í nánast hvaða stórborg sem er um allan heim. Sjónvarpið eða RÚV sýnir þætti sem heita Neyðarvaktin sem fjalla á vandaðan hátt um líf slökkviliðsmanna og á stöðinni er hreinræktaður Dalmantíuhundur. Það er ekki tilviljun.
Skrifað af: René Ostberg Staðreindir rannsakaðar af skrásetjurum Encyclopedia Britannica Síðast endurskoðað 22 mars 2024
Írskir ferðalangar. Hirðingjabundinn þjóðernisminnihlutahópur, frumbyggjar á Írlandi. Írskir ferðalangar búa á Írlandi og víða um Stóra-Bretland, með smærri samfélögum í Kanada og Bandaríkjunum. Þeir hafa lifað sem sérstakur þjóðernishópur með sína eigin menningu, tungumál og gildi, aðgreind frá byggðum írskum samfélögum, um aldir.
Tungumál, menning og samfélag
Írskir ferðalangar tala ensku og eigið tungumál, þekkt ýmist sem Cant, Gammon eða Shelta. Cant er undir áhrifum frá írsku og hiberno-ensku og er enn að mestu óskrifað tungumál. Samkvæmt manntalinu 2016 bjuggu tæplega 31.000 írskir ferðalangar á Írlandi, eða 0,7 prósent íbúanna. Sögulega tengt dreifbýli Írlands, ferðalangar búa í dag aðallega í borgum, flestir búa í Dublin og nærliggjandi úthverfum, þar á eftir Galway og Cork.
Yfirgnæfandi rómversk-kaþólskir, írskir ferðalangar hafa tilhneigingu til að vera trúræknir með sterka trú á hefðbundnum lækningaaðferðum. Þeir hafa líka tilhneigingu til að giftast yngri og eiga stærri fjölskyldur. Meira en tuttugu og fimm prósent heimila írskra ferðalanga eru með sex eða fleiri einstaklingum, samanborið við um fimm prósent meðal almennings, og ferðamenn hafa næstum þrefaldan fjölda fjölbýlisheimila. Stór trygg fjölskyldunet eru afar mikilvæg í samfélögum írskra ferðamanna og veita stuðning og vernd gegn félagslegri útilokun og mismunun gegn ferðamönnum.
Írskir ferðalangar eru stundum ranglega kallaðir sígaunar. Þeir hafa engin erfðafræðileg tengsl við Rómafólkið. Ferðalangar voru líka almennt þekktir sem tinkers á Írlandi. Fengnir af hljóðinu sem verkfæri þeirra gerðu í málmi þegar margir ferðamenn unnu sem blikksmiðir. Bæði sígaunar og tinker eru talin niðrandi hugtök í dag.
Lýsingar á írskum ferðamönnum, allt frá jákvæðum til neikvæðra eða rómantískra staðalímynda, hafa lengi átt sér stað í írskri tónlist, bókmenntum og kvikmyndum. Margir hefðbundnir írskir þjóðlagasöngvarar, tónlistarmenn og sögumenn telja ferðamenn vera mikilvæga uppsprettu efnisskrár þeirra. Meðal þekktra ferðalanga í írskri tónlist eru söngvararnir Margaret Barry og Pecker Dunne og uilleann pipers Felix Doran, Finbar Furey og Paddy Keenan. Tveggja þátta gamanmynd leikskáldsins J.M. Synge The Tinker’s Wedding (1907) var byggð á sögu sem hann safnaði frá dreifbýlum Írum í Wicklow-sýslu. Írskar persónur ferðalanga hafa verið í kvikmyndum, svo sem Into the West 1992 og Snatch 2000, svo ekki sé nú minnst á Peaky Blinders sjónvarpsþættina. Skoska kvikmyndastjarnan Sean Connery var komin af írskum ferðalöngum í gegnum langafa fæddan í Wexford-sýslu sem flutti til Bretlands.
Í íþróttum hafa margir írskir ferðalangar eða fólk af írskum ferðamannaættum orðið hnefaleikameistarar, þar á meðal John Joe Nevin, ólympíski bantamvigtarboxarinn, írski millivigtarmeistarinn Andy Lee og breski heimsmeistarinn í þungavigt, Tyson Fury.
Atvinnuleysi er gríðarlega mikið meðal ferðalanga þó að ferðalangar vinni mun fleiri störf en áður, þar á meðal byggingarvinnu, malbikunar og landmótunar, endurvinnsluþjónustu, umönnunar og heilsugæslu og stjórnunarstarfa. Rasismi og mismunun gegn mönnum heldur áfram að hafa mjög áhrif á líf og stöðu ferðalanga á Írlandi. Ferðabörn eru með miklu lægri menntun, aðeins þrettán lokun framhaldsskóla og innan við eitt prósent í háskólanám. Það er mikill munur á aðgengi að heilbrigðisþjónustu milli ferðalanga og almennings. Ferðamenn upplifa hærri tíðni ungbarnadauða, lægri lífslíkur og hærri tíðni andlegra og almennra veikinda.
Saga
Uppruni írskra ferðalanga er óþekktur, þó að hirðingjar hafi verið til í gelískri menningu á Írlandi öldum saman fyrir landvinninga Englendinga. Erfðafræðilegar rannsóknir árið 2017 fundu út að ferðalangar eru komnir af sömu forfeðrum og innfæddir íbúar. Stofnarnir tveir skiptust fyrir um það bil 12 kynslóðum (eða 360 árum) síðan, sem leiðir til nokkurs erfðafræðilegs munar. Þessar niðurstöður afsanna langvarandi goðsögn um að ferðamenn hafi átt uppruna sinn í hungursneyðinni miklu á fjórða áratug síðustu aldar þegar margir voru á flótta frá heimilum sínum. Hungursneyðarkenningunni var haldið fram á 21. öldina til að reyna að þvinga ferðamenn til að setjast að og samlagast.
Að frátöldum hirðingjum hefur írska ferðamannamenningin langa tengingu við tónlist, viðskipti í fyrirrúmi og fjölskyldu- og skyldleikatengsl. Þegar ferðalangar fluttu á milli bæja tóku þeir með sér söngva og sögur. Einnig voru þeir tinsmiðir, vefarar, landbúnaðarverkamenn, byggingaverkamenn, búfénaðarsölumenn og blómasalar. Hnefaleikar voru einkar vinsælir og sýningar og markaðir voru mikilvægir fundarstaðir. Vel þekkt tákn ferðamannamenningarinnar var litríkt málaður, hestdreginn vagn með tunnu sem margir bjuggu og ferðuðust í.
Á tuttugustu öld varð aukin iðnvæðing á Írlandi til þess að margir ferðamenn urðu úreltir og leiðir til að búa til lífsviðurværi, þar sem plast kom í stað heimilishlutanna úr málmvöru sem ferðamenn höndluðu með og gerðu við og landbúnaðarvélar komu í stað þarfar landbúnaðarverkamanna og dráttardýra. Sífellt fleiri ferðalangar fluttu til Englands eða til borga á Írlandi vegna vinnu, sneru sér að því að selja brotajárn eða vinna á byggingarsvæðum. Hjólhýsi komu í stað hestvagnanna. Vegna blöndunar félagslegrar og lagalegrar mismununar á ferðamönnum, sérstaklega í húsnæði, menntun og atvinnu, tjölduðu margir við vegi, á túnum og á auðum byggingarlóðum.
1963 birti írska ríkisstjórnin skýrslu sína um ferðaþjónustu, sem kynnti þjóðarstefnu um að aðlaga ferðamenn að byggðum. Afleiðingin varð sú að ferðalangar voru fluttir frá vegköntunum og tjaldstæðum yfir á stöðvunarstaði sem reknir voru af sýslumönnum. Stöðvunarsvæðin urðu fljótt alræmd fyrir lélega aðstöðu sína staðsett á jaðri samfélaga, sem einangraði ferðamenn frá mörgum nauðsynlegum þjónustum. Á áttunda áratugnum var ferðafólki skipt í aðskilda skóla og er enn deilt um það í dag.
Upp úr 1980 varð til réttindahreyfing ferðamanna sem krafðist viðurkenningar á stöðu þeirra sem þjóðernisminnihlutahóps auk annarra, menningarlega viðeigandi húsnæðis og betri aðgangs að heilbrigðisþjónustu og menntun. Hagsmunahópar eins og írska ferðamannahreyfingin. Mynduðust þá Pavee Point og National Traveler’s Women Forum þrýstihóparnir. Á Norður-Írlandi voru írskir ferðalangar formlega viðurkenndir sem þjóðernislegir minnihlutahópar árið 1997 og síðan í Bretlandi árið 2000.
Equal Status Act frá 2000 gerði mismunun gegn ferðamönnum ólöglega á Írlandi. Hins vegar voru önnur lög eins og lögin um húsnæðismál (Ýmis ákvæði) frá 2002 (stundum kölluð lögin gegn innbrotum) glæpsamleg hefðbundnum lífsstíl þeirra. Árið 2017 unnu írskir ferðalangar stöðu þjóðernisminnihlutahóps í írska lýðveldinu.
,,Royal Alert Edward Wigan.” Stendur á skjaldar -skiltinu efst á yfirbyggingunni. Svo það mætti komast að þeirri niðurstöðu að vagninn sé á vegum kóngsins af Englandi. Vagninn virðist vandaður og snyrtilegur í frágangi. Lítið meira er hægt að segja því ekki fylgja meiri upplýsingar með aðrar en að myndin er tekin 1889.
Sjaldgæf mynd af horfnum vagni sem var stór þáttur í írsku vagnasögunni!
1880 á Írlandi. Póstvagn en ég veit að hann var líka kallaður stóri strætó meðal fólksins. Sagt er að ekki sé til eitt eintak af upprunalegum vagni þannig að þessi mynd er einkar merkileg.
Yfirlestur: yfirlestur.is
Texti Friðrik Kjartansson Mynd fengin að láni af Facebook
Þessi vagn tilheyrði Marian drottningu Austurríkis sem var seinni eiginkona Filippus IV konungs. Um er að ræða eitt elsta varðveitta eintakið af því sem þekkt er sem „stóri vagninn”. Gerð af stórkostlegum lúxusvagni sem Frakkar smíðuðu fyrstir með varð vinsæll við konungshirðar um alla Evrópu. Flokkast vagninn í barokkstíl vegna stærðar hans. Nýjungin er að farþegarýmið er fulllokað með glerjuðum gluggum. Skreytingarnar eru víða snúningar og svanahálsar. Fjöðrunin er leðurbelti eða -borðar. Húsið var byggt milli 1670 og 1680 með lituðum hnotuharðvið og palo santo sem er og var notaður sem reykelsi, sennilega vegna lyktarinnar. Innréttingin er flauelsklæði útsaumað með silfurþræði.
Vagninn var líka kallaður ,,Svartur” meðal fólks!
Því miður eru engar myndir innan úr vagninum til eins og stendur. En hver veit hvað fiskast?
Uxavagn til grjótflutninga frá Rieti, keypt 1993, endurgerð 2013, mynd fyrir endurgerð. 3 mynd fyrri neðan. Ekki getir um smíða ár. Ekki fáanlegar meiri heimildir.
Heimild: The Antique Carriage Collectors Club Facebook
Park Drag. Upprunninn í Englandi. Smíðaður af Brewster & Co. í New York. Raðnúmer 19786. Teikning númer 4207. Þessi vagn var upphaflega seldur J.H. Shults of NY árið 1893. Mr. Shults rak eitt stærsta bakaríið í Brooklyn að nafni John H. Shults Bakery Co. Vagninn var keyptur af Robinson-fjölskyldunni í Pennsylvaníu á uppboði og fór í uppgerð. Hann var endurmálaður í upprunalegum litum eins og upprunalega teikningin segir. Innréttingunni frá Brewster var haldið upprunalegri. Póstvagninn er seldur með lömpum, fimm dráttarjafnvægisbitum, dráttarþverbita, dragskóm, regnhlífarkörfu, uppstigs úr innan við hjól, samsettri svipu og fótbrettislampa framan. Hliðarljósin, stöngin og dragskórinn hafa fylgt vagninum frá upphafi. Vagninn var byggður á teikningu númer 4207 (er neðarlega á bls.) og ég hef hengt við mynd af þeirri teikningu sem er á skrá hjá Metropolitan Museum of Art í NYC. Carriage Journal til að fá grein eftir Merri Ferrell um teikningu númer 4207 og fleiri framúrskarandi verk, sem hefur verið fest aðeins nokkrum sinnum síðan það var endurreist. Til sölu og verðs sé þess óskað.
Fallegra handverk og smíði sér maður varla lengur!
Glæsilega bólstraður að innan með „Gimsteinamynstrinu“.
Töluvert ílagt í innréttingunni.
Úr eða klukku uppstigi fyrir innan hjólið (toeborde wach and case)
Á teikningunni má sjá: Keðju (drag shoe) sem hangir undir vagninum, látin dragast á eftir vagninum niður brekkur til að halda á móti undanhaldinu. Þaðan kemur líklega nafnið á vagninum „Drag“.
Pöntunarseðillinn fyrir farartækið með fylgihlutum.
Alþýðuvagn smíðaður í Noregi milli 1850–1925. Líkist vagninum hans Emils í Kattholti.
Ekki er til heimild fyrir árgerð þessa eintaks sem alþýðuvagn eða heimilisvagn er smíðaður. Aldurinn er einhver staðar á bilinu 99 til 174 ára. Voru vagnarnir smíðaðir í Noregi á því tímabili. Hér er það sem til er um hann: Kjökkenvogn eða eldhús vagn frá Grimstad. Heimildin sem fyrri eigandi fræddi mig um. Til Íslands kom hann með Herjólfi sem kom frá Noregi úr slipp 1996.
Heillegur og tilbúinn í dekrið sem mér vonandi veitist að fá að fást við. Ekki hefur þótt ástæða til að „eyða“ í bremsur eða önnur þægindi fyrir alþýðuna. Holt fyrir okkur að sjá fyrir sér ferðalög á þennan máta. Takið eftir hvernig hjólbarðinn er samsettur. Festur saman! Járnvinnan á bekkjaburðarvirkinu er í senn einföld, snjöll og langt umfram amerísku útfærsluna sem er seinleg og flókin í smíði en samt falleg að mínu mati.
Sjást vel á aftara sætinu, armhvílunni og nabbinn sem heldur yfirbreiðslunni fyrir farþega en oftar en ekki var yfirbreiðslan kindagæra.
Blessuð jólin koma einu sinni á ári. Skreytum þennan aldursforseta. Vagninum og skapara hans til heiðurs
Járnverkið eða járngrindin er bara með ágætum í Eldhúsvagninum. Það verður gaman að sandblása og breyta til hins betra.
Myndir af svipuðum eða eins vagni í Noregi
Sést vel hvernig undirhlaupið kemur upp úr gólfinu. Svo eru dráttarkjálkarnir tengdir beint inn á fimmta hjólið í stað þess að á mínum vagni er tengt í fjaðrirnar að framan.
Til sölu: Ásett verð Ísl kr. 242.000 — (2023)
Í Noregi er svipað loftslag og á Íslandi og því er gamla góða gæran velkomin þegar kalt er. Sérstakir nabbar eða pinnar eru á armhvílunum á sætunum til að krækja gærunni á svo hún haldist á sínum stað.
Vagn með svipaðri hönnun og yfirbragði er næstum alveg eins. Þar eru meira að segja bólstraðir bekkir, bara sófi. Undantekningin er undirhlaupið fyrir framhjólin í beygju, framhjólin því stærri. Vagnasmiður í Noregi sem heitir/hét Omnia er skrifaður af þessum og fleirum. Er skapari norska vagnsins fundinn?
Fortíðin er heillandi að mér finnst. Fátæktin var líka mikil. Ég gæti hugsað mér heim án fátæktar en að öðru leyti eins og á sautjándu, átjándu og nítjándu öldinni. Án fátæktar en með als nægtum án spillingar jarðarinnar okkar.
Tveir verðugir fulltrúar vagnasmíðinnar. Hefillinn til hægri heitir ,,Gyðingaharpa” og hafa verið notaðir í vagnasmíði í það minnsta í byrjun 20 aldarinnar og líklega mikið lengra aftur. Ekki til upplýsingar nema til byrjunar síðustu aldar. ,,Gyðingaharpan” er vel nýtt ekki bara af vagnasmiðum heldur líka af skordýrum sem hefur þótt gott að borða harðvið! (löngu afstaðið) Er til sýnis hjá Hestvagnasetrinu Stokkseyri. Fyrirkomulag skoðunar: hringja í síma: 849-1195 og panta skoðun!
Virkilega vandaður vagn og járnverkið er vel unnið ásamt málningarvinnunni. Þegar toppurinn er niðri koma aurhlífarnar í ljós þótt hátt séu staðsettar á skerminum.
Frakkar smíðuðu. Sennilega smíðaður á árabilinu 1785 til 1855. Það er tímabil og líftími framleiðendanna.
Nafn og staðsetning skaparans
Skoðið bara hversu uppsigið og járnvinnan er nostursleg og vönduð
Efni tré. Ekki hús. Tvö eða fjögur þykk og sterk hjól. Hliðar eða ekki hliðar. Tveir uxar draga.
Þungaflutningar.
Essedum
25-30
Lítill vagn án topps lokaður að framan, fyrir tvo farþega standandi. Dreginn af einum hesti eða múldýri eða mörgum.
Flutningur á manneskjum (líka stundum frakt).
Cisium
25-30
Topplaus sæti fyrir sitjandi farþega. Tvö hjól. Dregin af einum eða tveimur hestum eða múldýri. Leigu Kúskar.
Flutningur á manneskjum
Raeda
20-25
Topplaus eða klæði. Mörg sæti fyrir fjölda farþega. Fjögur hjól. Dreginn af mörgum Uxum, múldýrum eða hestum. Ekinn af Kúski, Langferðavagnstjóra eða vagnstjóra.
Flutningur á manneskjum
Carpentum
20-25
Bogalaga toppur úr trjáviði. Fjögur hjól. Dreginn af hestum eða múldýrum.
Flutningur á einni ríkri manneskju.
Carruca
20-25
Bogalaga toppur úr trjávið. Fjögur hjól. Hestar og múldýr draga oftast tvö.
Flutningur á tveimur ríkum manneskjum
Cursus clabularis
20-25
Toppur úr klæði. Fjögur hjól. Dregin af Uxum, múldýrum eða hestum.
Flutningur á herbúnaði.
Til umhugsunar: Mörkin sem eru tilgreind hér að ofan fara eftir tegund, ástandi og fjölda uxa, hesta, múldýra sem eru notuð hverju sinni; veðri, gerðar landslags og öðrum þáttum. Þetta einungis gróft mat.
Athyglisverðar staðreyndir um rómverska vagna. Ökutækjum var bannað að aka til flestra stórborga Róma og nágrennis á daginn. Rómverskir vagnar voru með járnhjólum og hávaðasamir. Cisium var ígildi leigubíla okkar tíma og Kúskurinn tók fargjaldið. Langferðalög voru vægast sagt lýjandi.
Til sölu í Belgiu í april 2023. Á aðeins kr: 1.850.000. Tilheyrði ríkustu fjölskyldu heims þá!
Copé staðsettur nálægt Londerzeel í Belgíu. Smíðaður af ríkustu fjölskyldu heims: Rothschild & Ellis. sem framleiddu Renault í byrjun bílaaldar og fram á 20. öldina. Smíðuðu líka utan um Mercedes, ásamt fleiri tegundum þann tíma. Æviágrip Rothschild
Þessi Coupé virðist vera upprunalegur ef dæma má af handfangi hurðarinnar og uppstiginu! Þessi mynd upplýsir okkur um franska bogann í framhornpóstinum sem var sér-frönsk aðferð í vagnasmíði. Takið eftir að lok er fest neðan í hurðina sem lokar yfir uppstigið og hlífir uppstiginu fyrir drullu og aur á ferðinni. Svo eru „rimlar“ fyrir hurðargluggunum til að auka næði inni í vagninum og stjórna ljósi og loftun.
Enginn vafi er á því að hann var smíðaður í París. Smíðaár ekki vitað. Sennilega í kringum 1900.
Vagninn er ekki uppgerður heldur er honum vel viðhaldið. Bastkarfan aftan á kemur vel út og hefur hátt notagildi. Á þessari mynd sjáum við enn betur hvernig hlífin yfir uppstiginu er frágengin.
Næs baksvipur en glugginn er í stærra lagi miðað við aðra Copué
Upprunalegir og fallegir lampar. Græni liturinn á vel við þennan virðulega vagn.
