Sodtown (torfbærinn) var þyrping af bráðabirgðareistum, grófgerðum torfbyggingum á krossgötum fjögurra hlutahorna í Cherry Creek Township, og varð fyrsta blómlega byggðin í norðausturhorni Buffalo-sýslu árið 1879. Sodtown var þekkt fyrir Sodtown-símafyrirtækið. Fyrirtækið hófst árið 1904 með því að tveir bændur notuðu gaddavírssímalínu. Þegar mest var var Sodtown-símafyrirtækið með 130 síma
Heimild: Historical Views á Facebook og https://dawsonpower.com
Hestar hafa verið aðaldýrategundin til að draga vagna í gegnum aldirnar. Næst á eftir koma uxar, múldýr og asnar. Allir voru þeir nokkuð algengir þegar draga átti farartæki.
Hér eru nokkur minna þekkt dýr sem notuð voru til að draga farartæki í Ameríku og Evrópu á 19. öld. og snemma á 20. öld.
Í Alaska og Kanada voru elgir furðu vinsælir, sérstaklega þar sem erfiðara var að finna hesta eða komast út á þessum einangruðu villtu stöðum.
Í óbyggðum Ameríku voru vísundar og elgur tamdir að vissu marki. Svo áttum við sebrahesta vinsæla meðal yfirstéttarinnar í Evrópu og Bretlandi. Frá 1890 til 1940 var augljóslega einbeitt viðleitni elítunnar til að temja sebrahesta frá Afríku.
Sebrahestar voru þjálfaðir til að draga farartæki og jafnvel til reiðar, allt þó ekki til mikillar velgengni. Um 1940 höfðu flestir aðalsmenn gefist upp á að temja sebrahestinn og létu sér nægja að láta hann eftir villtan og óstýrilátan eins og náttúran ætlaðist til. Við elskum að halda sögunni lifandi!
Eftir Marshall Trimble | 6 desember, 2021 | True West Blog
Murphy wagon
Vagnalestir hófu fyrst að stefna vestur í byrjun 1820 með opnun Santa Fe-slóðarinnar frá St Louis. Hins vegar áttu brottfluttar lestir til Oregon og Kaliforníu uppruna sinn um miðjan 1840. Það náði hámarki á 1850 eftir gullæðið í Kaliforníu. Borgarastyrjöldin kom og fljótlega eftir að henni lauk var járnbrautinni yfir meginlandið lokið. Enn voru nokkrar brottfluttar vagnalestar, aðrar millilandalínur voru kláraðar á næstu árum en flestir nýliðarnir komu með járnbrautum.
Þetta kom allt saman við samþykkt lög um heimabyggð árið 1862 sem áttu að hvetja til fólksflutninga vestur á bóginn. Það var mikil löngun hjá fólki sem starfaði í myllunum í fjölmennum austurborgum og
nýir innflytjendur að eiga sitt eigið land og Homestead-lögin leyfðu þeim að skrá sig og setjast að á 160 hektara landi. Ef þeir lifa á því í fimm ár, borgaði lítið gjald og þeir myndu fá eignarrétt á því. Annaðhvort þyrftir þú að vera ríkisborgari eða vinna að því að verða það.
Union Pacific og Burlington Northern áttu um 16% hlut í Nebraska. Fyrirtækin höfðu fengið stóra landstyrki svo þau réðu til sín fjölda fólks frá Bandaríkjunum og Evrópu til að fara vestur með járnbrautum og kaupa land af þeim. Landnemi gæti keypt land fyrir $15 umsóknargjald en landnemar sem kaupa af járnbrautum gætu borgað $800 fyrir 160 hektara. Járnbrautirnar höfðu meira að vinna svo þær auglýstu. Þeir studdu umbótaáætlanir í landbúnaði sem myndu hjálpa bændum að ná árangri. Þetta myndi skapa meiri þörf fyrir flutningaþjónustu. Því meira sem bændum tókst, þeim mun betur tókst teinum. Árið 1876 voru ellefu járnbrautir í Nebraska. Sumum brottfluttum dafnaði vel á meðan aðrir komust á land ónýtt til búskapar.
Þetta er áhugaverður og tiltölulega óþekktur hluti vestrænnar sögu.
Aðalgata Boseman í Montana, 1872-1873. Bærinn og Bozeman-slóðin voru nefnd eftir John Bozeman.
Árið 1863 leitaði hann leiðar til að tengja Oregon slóðina á Fort Laramie-svæðinu í SE Wyoming við gullæðissvæðið í Virginia City í SW Montana. Leiðin var beinari en fyrri slóðir til Montana en fór yfir svæði sem viðurkennd voru með sáttmála sem krákuland og keppt af Sioux og Cheyenne.
1867 var Fort Ellis byggt þrjár mílur austur af Bozeman.
Þegar horft var til austurs þrengdu vöruvagnar við Main Street.
Langhlaupsriffillinn til vinstri virkaði sem merki fyrir byssubúð Walter Coopers fyrir neðan.
Hinum megin við götuna var Cooper að ljúka við byggingu stóru múrsteinssamstæðunnar, Cooper-blokkarinnar, en hluti hennar stendur enn í dag sunnan megin við 100 blokkina í East Main.
Minni múrsteinsbyggingin við hliðina hýsti veitingastað í eigu Lizzie Williams, konu sem var hálf svört… þegar konur voru lítið hlutfall íbúanna og ekki hvítar voru sjaldgæfar í bæjum í Montana. Ljósmyndarinn, S.J. Morrow eða kannski Joshua Crissman, notaði hefðbundið blautplata collodion-ferli tímabilsins sem þurfti langan lýsingartíma sem leyfði töluverðan óskýrleika í hreyfingu.
Texti og stafræn endurgerð myndar eftir Gary Coffrin.
Tilvitnun í Ronnie Beckham út hópnum Traces og Texas. Heimildin er þaðan.
Jæja núna… Ég hélt að ég hefði séð næstum allar myndir af Alamo (af svipmyndum sem teknar voru af fólki) sem voru þarna úti, en Traces of Texas-lesarinn Will Offley sendi vinsamlegast inn þessa ca 1898 eina og ég trúi ekki að ég hafi nokkurn tíma séð hana áður.
Skrifað við færsluna sem var á Facebook. Hópur: British Carriage Drivers. Höfundur: Alan Downing. Ekkert ár tilgreint.
Ég myndi giska á að þetta hafi verið sett inn oft áður. Ekki hika við að „samþykkja ekki“ -Lizzie sirkusfíllinn hjálpaði stríðsátakinu með því að skipta um hesta á Sheffield’s T.W. Wards Albion Works
Vagninn sem fíllinn dregur er að fullu hannaður og smíðaður í Bretlandi og er kallaður „Waggon“ með tveimur g-um. Hér fyrir neðan er teikning úr bókinni „The Farm Waggons Of England and Wales“ sem fjallar eingöngu um þessa gerð vagna sem eru innfæddir enskir vagnar að uppruna.
Hluti af Burton Holmes-ferðakvikmyndaseríunni sýnir þetta myndband innsýn í hvernig höfuðborg Íslands, Reykjavík, var á 2. áratugnum. Þetta myndband var litað með gervigreind.
Charles Bianconi, maðurinn sem kom með hjól til Írlands 1815. 1815 – 1875. Snemma á 1800 voru ferðalög um Írland að mestu umferð gangandi vegna slæmra vegaskilyrða og dýrra hestaflutninga. Charles Bianconi (1786 – 1875), ítalsk-írskur frumkvöðull, kynnti almenningssamgöngur á viðráðanlegu verði á 19. öld. Árið 1802 flutti Charles til Dublin og byrjaði að selja leturgröft á götum úti. Seinna stofnaði hann verslun sína í Carrick-on-Suir og Waterford. Árið 1815 setti hann á markað fyrsta Bianconi jaunting1-vagninn2, tveggja hjóla vagn dreginn af hesti, sem býður upp á nýja samgöngumáta á Írlandi. Í gegnum árin jók Bianconi leiðir sínar og tengdi kaupstaði frekar en helstu póstvagnaleiðir. Með tilkomu járnbrauta árið 1834 eignaðist hann hlut í járnbrautarlínum og tengdi þær við ágætt vagnanet sitt. Árið 1851 kynnti Bianconi metnaðarfulla leið frá Ballina til Dyflinnar, sem fór yfir 233 km á einum degi. Kúskarnir hans héldu áfram til 1850, starfræktu samhliða járnbrautarþjónustu og mynduðu samþætt samgöngukerfi á Írlandi.
Fyrsta gerð Jaunting vagnsins
Þegar mest var taldi flotinn hundrað jaunting3 vagna, sem óku 3.800 mílur daglega með 120 bæjum og 140 stöðvum. Charles Bianconi lést í Clonmel 22. september 1875 og skilur eftir sig farsæla samþætta almenningssamgönguþjónustu á Írlandi.
Heimild: Bianconi King of the Irish Roads – M.O’C. Bianconi & S.J. Watson 1962, Bianconi: A Boy with a Dream: The Pioneer of Irish Transport – Thomas Ryan Charles Bianconi: A Lesson on Self-help in Ireland (1890) – Samuel Smiles costamasnaga.altervista.org – Dante Corbetta Kerry Evening Post National Gallery of Ireland Our Irish Heritage The Irish Story The O’Donohoe Archive Their Irish History Thurles Information Travel and transport in Ireland – KB Nowlan University of Limerick – Special Collections
3. september 1758 stóð José I konungur frammi fyrir dramatískasta augnabliki stjórnartíðar sinnar. Þegar hann var á ferð eftir annarri götunni í útjaðri Lissabon, eftir meintan fund með Teresu de Távora og Lorena, var ráðist á vagninn hans (sege) á hrottalegan hátt af þremur vopnuðum skúrkum, sem skutu á farþegana. Þrátt fyrir alvarleika árásarinnar hlaut konungurinn aðeins áverka á handlegg og kúskurinn, alvarlega slasaður, tókst að aka konungi aftur til Ajuda á öruggan hátt. Það var aldrei sannað að atlagan væri sérstaklega árás á konunginn. Þegar þú heimsækir MNCoches geturðu fundið vagn svipað þeim sem flutti konunginn. Þessi tiltekni vagn virðist vera með „gleraugu“ að framan, þess vegna heitir það… Komdu og sjáðu það! Yfirskrift: Fyrri myndin er endurgerð á allegórískri teikningu sem sýnir meinta árás á D. José I, eftir Francisco Vieira de Matos (1699-1783), í Lissabon-safninu. Önnur myndin sýnir ‘Sege dos Oculos’1, til sýnis í samgöngusafni Portúgal, svipað vagninum sem var með konunginn um borð aðfaranótt 3. september.
Teikning Francisco Vieira de Matos (1699-1783), í Lissabon-safninu af atvikinu!
Svipaður vagn og konungurinn var farþegi í við árásina!
Fylgdu augunum: Ef þýtt er beint yfir á ensku ,,Follow the Eyes”. ↩︎
Fornverkfræði hafði lítið af tækni nútímans en skapaði margar glæsilegar niðurstöður
Glæsilegustu afrek nútímaverkfræði hafa tilhneigingu til að gerast á undiratómískum vettvangi en fornir arkitektar og byggingameistarar voru að vinna á tímum áður en kenningar um skammtafræði og sérstaka afstæðiskenningu urðu áberandi.
Forn verkfræði hafði svo fáa af tækni nútímans en skapaði margar glæsilegar niðurstöður, sérstaklega í byggingarlist. Hér eru nokkur af glæsilegustu dæmunum um forna verkfræði í byggingarlist.
Skýr og fræðandi mynd af vegaframkvæmdum og/eða byggingu veggjar. Veit ekki hvort þessi mynd er tilgáta eða byggð á heimildum varðandi vagnana sem notaðir eru. En flott er sviðsmyndin.
Smíði málmklemma sem halda risastórum steinkubbum saman. Það eru mannvirki sem hafa staðið í þúsundir ára og standa enn.
Myndin sýnir rómverska gangbraut í Pompeii – steinblokkum raðað yfir götuna. Þetta eru frumgerðir „sebrabrauta“ nútímans.
Þessir steinar höfðu tvo tilganga að minnsta kosti. Fyrri að lyfta upp gangandi vegfarendum svo þeir þyrftu ekki að vaða gegnum regnvatn og frárennsli sem látið var flæða frá byggðinni eftir götunum og ástæða tvö var sú að hægja á vagnaumferð innanbæjar því vagnskröltið var frekar óþægilegt íbúum og hægari ferð vagnanna þýddi lægra skrölt og lægra hljóð frá því. 1
Á tímum Rómverja voru hinir svokölluðu „Tiger Eyes“, litlir hvítir steinar, settir á milli steinanna á veginum svo að þeir sæjust á nóttunni.
Helstu burðarlög rómverskra vega.
Rómverskir verkfræðingar byggðu 29 helstu þjóðvegi sem gengu frá Róm; þeir voru fóðraðir af minni staðbundnum vegum.
Rómversku þjóðvegirnir voru malbikaðir með grjóti, með miðlægum hápunkti til að auðvelda frárennsli, og með ræsum og göngustígum sem lágu meðfram þeim.
Á 2. öld e.Kr. teygðust yfir 250.000 mílur af malbikuðum vegum um Rómaveldi, gífurlegt verkfræðilegt afrek.
Þúsundir kílómetra vega fylgja leiðum sem Rómverjar byggðu, oft byggðir beint fyrir ofan forna hliðstæðu þeirra. Í mörgum tilfellum er gangstéttin sem Rómverjar settu enn notuð af ferðamönnum á 21. öld.
Inkarnir voru líka goðsagnamannverur í verkfræðinni!
Inka-steinbrú við fornleifasamstæðuna Huarautambo í Perú. Samstæðan var byggð á tímum ríkisstjórnar Pachakutiq Inka Yupanki sem voru við stjórn 1425 – 1532.
Smíðaður einhvern tímann á 19. öld í Englandi og uppgerður vandlega 1978
Lítill Brougham tveggja manna smíðaður á Long Acre í London
Falleg og hefðbundin tígul eða -demantamunstur og virkilega hlýlegur( deep button). Gott að vera í með fóthitara á veturna. Hefur verið notaður í giftingum og kvikmyndum í nokkra áratugi.
Kostar aðeins kr: 542.000 ísl. Fyrir flutning. Einstaklega vandaður gripur.
Heimildir: Ben Gray á Facebook. Sem er líka eigandi og seljandi að þessum demanti. Myndir fengnar að láni hjá Ben Gray.
Milk Float. Upphaflega mjög fallegur og vandaður vagn en er farinn aðeins að fölna. Annars góður fulltrúi mjólkurmenningar Bretlands á ákveðnu tímabili. Falur fyrir 896.000 kr. úti í Englandi.
Concord vagn til sýnis á alþjóðafluvellinum í El Paso!
Á skiltinu stendur eftirfarandi:
Concord póstvagn #602 – Saga og menningararfur
Þessi níu farþega Concord langferðavagn var pantaður 25. mars 1899 af Mr. F.J. Woodside til heimilis í El Paso, Texas. Vagninn var smíðaður af Abbott & Dowing póstvagna
fyrirtækið Concord, NH og var fluttur 31. júlí 1899.
Á átjándu og nítjándu öld Ameríku varð póstvagninn aðalfarartækið að meirihluta beggja alda. Þrátt fyrir velgengni voru eldri póstvagnar mjög óþægileg farartæki oftast.
1827 breytti Concord-póstvagninn hlutunum svo um munaði. Til sögunnar komu leðurbelti/borðar undir yfirbygginguna sem kom með sveifluhreyfinguna sem gerði ferðalagið þolanlegra.
Með framþróun póstvagnsins uxu ræningjar og banditar. Með aukningu á ránum á gullæðistímabilinu gerðu eigendur miklar ráðstafanir til að vernda farþega og farangur.
Langferðavagnaeigendur réðu vopnaða verði og festu öryggisskápa og box við gólfið og réðu silfursmiði til að smíða járn utan um þá svo þyngd öryggisskápanna var ekki of mikil
fyrir ræningjana til að flytja. Með komu járnbrautanna byrjaði endir gullaldarskeiðs póstvagnanna. Concord-póstvagnaarfleifðin lifir áfram sem minnismerki um hughreysti frumkvöðla og hjálpaði til við að þróa landið okkar inn í framtíðina.
Texti og myndir Fengngið að láni frá Wagon Masters á Facebook Co Dave Mason
Karl II konungur veitti vagnsmiðunum konunglegan sáttmála árið 1677. Þeir voru innlimaðir í Livery Companies of the City of London sem The Worshipful Company of Coachmakers and Coach Harness Makers. Þeir urðu yfirstjórn vagnasmíðaiðnaðarins með vald til að setja lög og/eða skilyrði til iðnarinnar, vinnustaðla, bindingu iðnnema og eftirlit í húsnæði þar sem vagnasmíði var stunduð. Fyrirtækið er enn til í dag og hefur sérstaklega sterk tengsl við nútímaígildi vagnasmiðjunnar, bílaiðnaðinn.
Bók um þetta sérstaka gildi um hestvagnasmíði og aktygjasmiði í Stóra Bretlandi sem vefsíðueigandi á!
Vatnsmaður er starfsmaður sem flytur farþega yfir og meðfram miðbæjarám og árósum í Bretlandi og nýlendum þess. Mest áberandi eru þeir sem eru við ána Thames og River Medway í Englandi, en aðrar ár eins og áin Tyne og River Dee í Wales höfðu einnig vatnsmenn sem mynduðu gildisfélög á miðöldum. Vatnsmaður getur líka verið manneskja sem siglir bátum sem flytur farþega. Þessir bátar voru oft árabátar eða bátar með seglum. Í áranna rás öðluðust sjómenn aukna kunnáttu eins og að festa skip við bryggjur, baujur og starfa sem stýrimenn um borð í stóru skipi. Þannig að þegar langferðavögnum fjölgaði dó sérgildið út.
Næsta skref, hins vegar, í framförum langferðavagnasmíði væri að nota betri yfirbyggingu en aðeins vagn. Þannig var það með hestaburðarrúm.
Mynd 9. Burðarrúm fyrir hesta.
Þau voru löng og mjó — nógu löng til að maður gæti hallað sér í þeim — og ekki breiðari en breidd hestanna milli stanganna sem voru settar hver sínu megin við hestana. Stangirnar voru um 1.21,92 til 1.52,4 metra langar og tveggja til 0,76,2 metrar að ystu breidd, með lágum hliðum og hærri endum. Inngangurinn var í miðjunni, beggja enda, hurðirnar mynduðust stundum með rennispjaldi og stundum einfaldlega með þverslá. Uppstingin voru úr leðri eða járnlykkjum, þær síðarnefndu voru á hjörum til að snúa upp þegar burðarrúmið var sett á jörðina.
Efri hlutinn var myndaður með nokkrum breiðum trébogum, sem voru sameinaðir að ofan í fjórum eða fimm rimlum, og yfir allt var settur tjaldhiminn sem opnaðist í miðjunni, á hliðum og endum, fyrir loft og ljós. Fyrstu skemmtivagnayfirbyggingarnar voru gerðar á svipaðan hátt og burðarrúmin, en frekar lengri og breiðari, með svipuðum hurðum og/eða útgöngum. Þessar yfirbyggingar þróuðust smám saman meira skreyttar með útskurði og trébogarnir skiptust út fyrir stólpa eða lóðréttar stangir, en endar þeirra voru skreyttir málmrósettum eða útskornum dýrahausum og gyllingum. Ég hef ekki fundið neina ákveðna dagsetningu þegar þessar yfirbyggingar voru fyrst hengdar upp á spelkur eða leðurbönd/ólar.
Upphenging hengirúms við burðarstólpa vagns og burðarrúms úr aktygjum hestanna myndi hins vegar benda til þess að þessar endurbættu yfirbyggingar séu hengdar út frá svipuðum burðarstólpum. Ég hef séð á mjög fornu olíumálverki, í Nürnberg, tvo vagna eins og ég hef lýst, með útskornum og gylltum lóðréttum burðarpóstum bæði fyrir framan og aftan yfirbygginguna; efri hluti yfirbygginganna er með útskornum ferningum á miðjum hliðum sem eru gerðir fyrir tilfærslu yfir toppinn, og ökumaðurinn situr fyrir utan vagninn á milli burðarpóstanna/súlanna.
Mynd 10. Giftingarvagn hertogans af Saxony.
Við höfum hins vegar í Coburg, höfuðborg Saxe-Coburg (seinna Edinburgh, Englandi), varðveitt nokkur forn farartæki, sem eru með þeim elstu í Evrópu. Eitt þeirra var smíðað í tilefni brúðkaups kjörforsetans af Saxlandi, John Cassimír hertoga, árið 1584, og Önnu af Saxlandi. Hann er með leðurböndum/borðum/breltum og háum hjólum, sem mæla 1.42,44 metra og afturhjólin 1.52,04 metrar á hæð; fjarlægðin frá miðju til miðju öxlanna er 3,19,32 metrar. Útskornu burðarpóstar/súlur, sem yfirbyggingin hangir í af leðurólunum/beltunum/borðunum, eru greinilega þróaðir út frá almennum stöðlum vagna. Yfirbyggingin er 1,93,04 metra löng, en aðeins 0,91,44 metrar á breidd. Uppstigin eru nú horfin. Hjólin eru með viði en yfir samskeyti hjólbarðans/félaganna eru litlar járnplötur um 25,4 sentimetra langar.
Teikning sögð af Walter Rippon vagni Maríu 1555
Þessi langferðavagn er ekki sá eini. Það er annar, aðeins lengri og stærri, smíðaður fyrir annað hjónaband hertogans, árið 1599, með frú Margaret. Það er líka minni vagn smíðaður fyrir hertogann John Frederick, strax árið 1527, fyrir hjónaband hans og Sybilla frá Cleves. Þessi litli langferðavagn var sýndur í ár (1876) á listasýningunni í München; upprunalegu járnuppstygin eru enn á vagninum.
Það eru líka tvær litlar langferðavagnayfirbyggingar, sem hægt er að sjá í Verona (1877) og eru sýndar í Palace Sarego Allighieri, með frásögn um að þau hafi verið notuð af skáldinu Dante. segir sagan.
Mynd 11. Vagn Dante. Segir sagan.
Gozzadini greifi skrifar um forna vagna og vegna skjaldarmerkjaskjaldar sem enn er á einum vagninum hafi hann fundið út að smíða árið 1549, fyrir hjónaband Ginevra, síðasta af kynþætti Dante Allighieri, við greifann Marc Antonio frá Sarego. Þessi langferðavagn, eins og sést á mynd 11, er fallega lagaður og skreyttur. Báðir eru aðeins beinagrindaryfirbyggingar og þurfti að hylja til að forðast sól eða rigningu, með leðri, klút og silkigardínum. Það eru forvitnileg lög sem Gozzadini greifi vitnar í, sem sett voru á sextándu öld í ýmsum borgum á Ítalíu, gegn óhóflegri notkun silkis, flauels, útsaums og gyllinga í yfirklæði vagna og aukahluti hesta. Árið 1564 hvatti Píus IV. kardínála og biskupa til að nota ekki vagna, eftir tísku hvers tíma, heldur láta konur slíkt eftir og nota sjálfar á hesta. Júlíus hertogi af Brúnsvík gaf út tilskipun árið 1588 um að þegnar hans ættu að hætta að reiða sig á vagna og snúa aftur til hins gagnlega aga að fara um á hestum.
Notkun vagna í Þýskalandi á sextándu öld var ekki minni en á Ítalíu; verslunarstraumurinn, einkum frá austri, hafði lengi streymt inn í þessi tvö lönd í átt til Hollands og auðgað allar borgir í framgangi þess, og hinir ríku kaupmenn byggðu fín hús og kirkjur og ráðhús og myndu fá sitt. Vagnar voru myndarlega skreyttir sem og húsin þeirra. Macpherson segir í verslunarsögu sinni að Antwerpen hafi átt fimm hundruð vagna árið 1560, á tímum Elísabetar drottningar. Frakkland og England virðast hafa verið á eftir öðrum Evrópu á þessu tímabili.
Skemmtilegt Podcast um ferðalög á Englandi og Evrópu fimmtándu og sextándu aldar
Mynd 12. Smíðaður 1549. Elísabet drottning fékk hann 1560.
Fyrsti langferðavagninn var smíðaður á Englandi 1555 fyrir jarl af Rutland, af Walter Rippon, sem einnig gerði langferðavagn 1556 fyrir Maríu drottningu, og 1564, langferðavagn fyrir ríki Elísabetar drottningar; árið 1580 færði jarl af Arundel langferðavagn frá Þýskalandi. Elísabet drottning vildi hins vegar frekar nota vagn mynd 12 sem William Boonen færði henni frá Hollandi árið 1560 og gerði hann að vagnstjóra sínum.
Eiginkona þessa, William Boonen, flutti frá Hollandi listina að stauja föt og var skipuð til að útbúa hina frægu hálskraga drottningar, sem á myndum af henni príða háls hennar. Taylor, sem var kallaður vatnskáldið, segir að Parr gamli hafi gefið honum þessar upplýsingar árið 1605 og bætir við að síðan hafi „langferðavögnum fjölgað með þeirri ógæfu að þurrka út iðn vatnamanna vegna þess að Hackney-vögnum hefur fjölgað meira en nokkru sinni fyrr.” Annar rithöfundur kvartar yfir því að „nú er tekin upp notkun þessara vagna sem fluttir eru frá Þýskalandi, sem hástéttardömur hafi látið smíða fyrir sig til að rúnta um sýslurnar upp og niður við mikla aðdáun allra áhorfenda, og smátt og smátt óx notkun meðal aðalsmanna ásamt öðrum gæðum, svo innan tuttugu ára óx mikil iðn vagnasmíði í Englandi. Birtist í forvitnilegu smáriti eða bæklingi.
Alexander Severus keisari gaf hins vegar út tilskipun þess efnis að hver sem er mætti skreyta vagninn að vild sinni og vögnum fjölgaði ört. Við finnum minnismerki um vagna keisaranna sem voru af ýmsum gerðum á dögum þeirra, aðallega búnir til aksturs, háþróaða og vel skreytta vagna sem voru greinilega skreyttir smíðajárni og slípuðum eðalsteinum. Þeir voru allir skreyttir skrauti og perlum úr málmi og ríkulega skreyttir skarti og dúkum. Á súlum Þeódósíusar í Konstantínópel eru sérlega myndarlegir vagnar á tveim og fjórum hjólum. Dyraaugu á hliðum þeirra eru ferköntuð að lögun. Við Konstantínópel eru nokkrir vagnar. En til eru nægar sannanir fyrir því að í nálega 500 ár, í stjórnartíð hinna ýmsu keisara Rómar, hljóti listin að hafa verið það sem skipti máli í vagnasmíðalistinni. Auk hinna venjulegu listmálara, tréverkamanna, hjólhönnuða og smiða. Nóg atvinna hefur verið fyrir útskurðarmenn, listmálara, kokka, teiknara, þrykkjara, saumafólk og skrautgerðarmenn.
Eins og ég hef nefnt segir Hómer okkur að sætið í hestvagni Júnó hafi verið strekkt á strengi til að draga úr titringi og losna við hnykki á vagninum án fjaðra eða spelkna. Víst er að rómversku keisararnir voru ekki betur settir með þægindi en Júnó, nema við minnumst á einhvers konar vagn sem er kallaður langi vagninn á stöngum sem eru festar við öxlina. Vissulega er hægt að fá fjöðrun út úr langri og léttri tréstöng. Hinir pólsku Calesso og norsku vagnarnir, ásamt Yarmouth-vögnunum, voru allir gerðir með það
fyrir augum að fá betri fjöðrun með því að hengja þá upp á langar stangir sem voru langar á milli öxla eða hests og vagns. Í þessum tilvikum er sætið mitt á milli hjólanna tveggja og hestsins sett á mjög langt skaft sem virkar sem fjaðrir. Í gömlum rómverskum vögnum var þunginn borinn milli fram- og afturása á
löngum staurum úr tré. Undirvagninn á fjórhjólavögnum síðari tíma, sem Rómverjar notuðu, var að öllum líkindum sá sami og er í notkun nú á dögum, bæði hér á landi og á meginlandinu, og í Ameríku, undirvagnar landbúnaðarvagna. Til eru heimildir um efni fornra vagna sem kom út í Munchen 1817. Efni bókarinnar var samið af John Christian von Ginzrot sem var eftirlitsmaður á skrifstofu riddara Hektors Bæjaralandskonungs. Fáein eintök af þessu verki eru enn til, en aðeins á þýsku, og almenningur hefur ekki greiðan aðgang að. Höfundur gefur grísku og latínu heitin á stöng, priki, hjólabretti og öðrum tæknilegum efnum, svo að enginn vafi leikur á að Rómverjar skildu fyllilega hvað vagnar voru notaðir við vagnalestir. Hann gefur einnig uppdrátt af fjögurra hjóla vagni.
sem Rómverjar notuðu til að flytja vínnámur, og er hann nákvæmlega eins og sá sem nú er notaður í Vín og Munchen. Þegar yfirvöld eru traust getum við verið þess fullviss að vagnsmíðalistin ásamt landbúnaðarvagnasmíðinni hafi verið jafn framsækin á dögum Sesars í Róm og nú er í Mið-Þýskalandi.
Julius Sesar
Við munum hins vegar hætta að nota gamla vagna fyrir þá sem nú eru notaðir í Asíu. Í Hindostan er fjöldinn allur af farartækjum smíðuð á heimaslóðum. Það hefur oft verið sagt að austræn tíska sé lítið breytt, verkfæri og verkamenn séu nákvæmlega eins og fyrir þúsund árum og nákvæmlega eins og verkin sem þeir vinna. Þegar við skoðum hvað indverskir vagnasmiðir gera núna (1877) erum við sennilega að taka eftir vögnum af svipaðri, ef ekki sams konar, gerð og þeir sem voru í notkun fyrir þrjú þúsund árum. Algengasti vagninn í Hindostan er kallaður „hackery“ af Evrópubúum.
Tveggja hjóla Hindostan
Hann er á tveimur hjólum með háum ás-tré-bekk, og löngum palli, oft gerðum úr tveimur bambusbolum, sem tengjast fyrir framan pallinn og mynda dráttarpóstinn sem tvö naut eru spennt við.
Fjögra hjóla Hindostan
allurinn samanstendur af smærri bambusstöngum sem eru bundnar saman, ekki negldar. Í Frakklandi, fyrir tvö hundruð árum, var samskonar vagn þar sem burðarbitarnir sameinuðust fyrir framan pallinn. Hvorki vagn Indlands né Frakklands var með endagöflum né hliðarskjólborðum.
Ungverskur vagn. Ábyggilega fyrir ríka eða háttsetta farþega. Frá ,,Ginzrots“*
En franski vagninn heitir „Haquet“ en líklegt er að Frakkar, sem voru á Indlandi og við Englendingar, hafi gefið innfæddum vagninum hugtakið „hackery“ sem var svo líkt og þeirra eigin vagnar. Innfædda nafnið er hins vegar „Gharry“.
Á sumum vögnunum eru hliðar sem eru gerðar úr stöngum er ganga inn í hliðarbitana. Stundum eru hjólin úr gegnheilum viði eða jafnvel steini. Hjólin eru einnig búin til úr plankabita með ávölum endum og á þau eru settir tveir félagar til að mynda hjólbarðahringinn. Aftur eru hjólin gerð eins og okkar og einnig með sex eða átta pílárum sem eru paraðir saman og hvert par hefur sömu stefnu innbyrðis. Sé þess krafist, að ríkur maður taki vagn, þá er undirvagninn eins og undir „Cart*“ en dráttarpósturinn er vandlega festur og skreyttur með klút eða flaueli.
*,,Cart“ Það er ekki til íslenskt orð yfir Cart. Því er best að hafa enska heitið þarna ef þarna leyndist einhver munur á útliti eða sérkennum hestvagns.
*,,Grinzrots” Veit ekki hvað þýðir. Finn ekki þýðingu. Gæti verið skapari vagnsins af því aftast undir myndinni stendur,, work“. Kannski getur þú hjálpað, kæri lesandi?
Hliðar yfirbyggingarinnar eru skreyttar handriði og útskurði. Efri hlutinn er mjög skrautlegur, svipað og howadah spennt á fíl.
Howadah. Nokkurs konar burðarstóll með vönduðum sætum.
Toppurinn er úr dúk sem hvílir á fjórum súlum og einnig að aftan og á hliðum. Farþegarnir liggja með fætur í kross undir hvolfþakinu, á koddum. Kúskurinn situr á trjábol, sem breikkar upp undir sitjanda hans. Kúsknum er skýlt frá hitanum með dúk sem er festur við þakið og hengdur á tvo staura sem vísa út frá yfirbyggingunni að ofan. Farartæki með alls konar útlit má skoða á India Museum, safni innfæddra. Ýmsar gerðir af vögnum sem sýndir eru á sama safni í South Kensington, en þeir sýna ekki mikinn frumleika hönnunar eða fallegar útfærslur heldur eru sagðar verulega skapandi og skemmtilegar. Þegar Hindúar óskuðu eftir fjögurra hjóla farartæki virðist hugsunin hafa verið að hengja við það tveggja hjóla vagn aftan við. Höfuðbolti (kingpin) mundi tengja svo saman fremri og aftur hluta.
Vagn frá Hindúum, með liðstýringu á höfuðbolta
Einstök viðbót er við farartæki hindúa utan við hjólin er viðarstykki, sveigt að lögun hjólsins að ofan. Þar ofan á hann eru gjarnan tveir beinir, uppréttir pinnar, sem standa á hjólunum utan á endanum á ástrénu (nafinu). Þeir virka sem hlíf til þess að koma í veg fyrir að einhver detti út úr vagninum og eins til þess að föt farþeganna flækist ekki undir hjólið og í það. Auk þess er langur trépinni festur við tréð, sem er lengri en hjólþvermálið, og beygður í svokallaðan „kúpuboga“ líkt og hjólboginn, og er hann festur utan á nafið líka. Endar þess eru bundnir við hlífar endanna með böndum. Þessar hlífar eru til að fyrirbyggja eins og hægt er slys á gangandi fólki í mannþröng strætanna, ímynda ég mér. Fyrirmyndirnar munu birtast í mörgum myndum og ég hef einnig séð hann á fornum teikningum af indverskum og persneskum farartækjum. Margir vagnanna, sem eru hannaðir til að bera þunga byrði, hafa sveigt stykki frá 20 tommum upp í 30 tommur á lengd, neðarlega á framenda stykkisins.
Myndin fókusar meira að hjólabúnaðinum og stöngin sem veitir Uxunum vernd ef þeir falla sjáum við greinilega á ská fram og upp í dráttarpóstinn úr framhjólastellinu.
Þetta virkar ekki bara sem hlíf þegar ferma á vagninn heldur hlífir það uxunum svo ef þungt hlaðinn vagninn leggst ekki á uxana af fullum þunga ef þeir reyna að bjarga sér á fætur eftir að falla við dráttinn. Okið og beislið mynda jafnvægi þannig að léttara er fyrir greyið dýrin þegar þau reyna að standa upp sjálf. Á Englandi höfum við fáar af þessum mannúðlegu vörnum fyrir dráttardýrin. Við höfum þó stuttar hvíldir fyrir dráttarhesta Hansom og leiguvagninn milli ferða.
Á Indlandi eru nokkur risastór stirðbusaleg mannvirki á hjólum sem kallast „goðavagnar“, nafn faratækisins Juggernauts hlýtur að vera mörgum kunnugt. Hjólin á sumum þeirra eru risavaxnir steinkubbar sem eru mótaðir og boraðir fyrir verkið. Á indverska safninu er ljósmynd af goðavögnum frá Suður-Indlandi, í Chamoondee-héraði og Mysore-héraði, sem vert er að skoða. Vagninn virðist í góðu hlutfalli við bygginguna og skrautmunirnir eru fallegir í hönnun og myndu standast samanburð við flest evrópsk verk.
Hecca eða Heka er eins hests heimasmíðaður vagn sem líkist írskum vagni; hann samanstendur af trjábol sem er höggvinn út í palllaga lögun, festur fyrir ofan hjólin á sköftum og með strigaþaki. Kúskurinn situr á frambrún pallsins og farþeginn með krosslagða fætur fyrir aftan. Shampony er venjulegur kvennavagn sem líkist þeim fyrrnefnda en hann er stærri, hjólin eru fyrir utan yfirbygginguna og dreginn af tveimur nautum. Strigaþakið er með gardínum sem eru dregnar niður til skjóls allan hringinn og bílstjórinn situr á skafti/bita fyrir framan yfirbygginguna. Allir þessir heimasmíðuðu vagnar eru með tréöxlum sem, þar til nýlega, er mér sagt, voru notaðir án feiti, vegna fordóma fólksins sem bannaði þeim að nota dýrafitu. Sumir notuðu ólífuolíu eða sápu en í flestum stórum bæjum eru nú reglur sem skylda innfædda til að nota einhver efni til að koma í veg fyrir hávaða og brak í þurrum öxlunum.
Í Calcutta eru nokkrir vagnasmiðir sem hafa getið sér gott orð og ráða til sín fjölda innfæddra starfsmanna; Messrs Dyke hafa sex hundruð í vinnu, Messrs Stewart & Co. fjögur hundruð og Messrs Eastman þrjú hundruð. Karlarnir eru aðallega Hindúar. Indverska fólk, eru klókt og vinnusamt, en hafa þann einstaka vana að sitja við vinnu sína. Þeir verkamenn sem þurfa að nota feiti eru allir Mahomedanar. Launin eru frá sex krónum upp í tvær krónur á dag. Algengustu vagnar í Mið-Indlandi eru kallaðir „Tongas“ en sameiginlegt orð innfæddra yfir vagn er „Gharry.“
,,Tonga“ Calicutta
Von Ginzrot gefur mynd af frumstæðum vagni, sem var í notkun í Ungverjalandi fyrir ekki svo löngu síðan, sem er tilvísun í rómverska vagninn. Forvitnilegur og einmitt svo frumstæður og gæti verið smíðaður í hvaða landi sem er. Yfirbygging er lokuð og bogadregin. Tvær leðurdulur falla yfir hurðaopin til lokunar. Hliðarnar eru úr viðartágum eins og algengt var að nota í yfirbyggingu vagna í Grikklandi og Ítalíu. Álíka má ætla að vagnarnir hafi verið notaðir af hinum mörgu ættbálkum sem á tímum Rómaveldis streymdu út frá Asíu og Rússlandi og réðust inn í Þýskaland, Gallíu og Ítalíu. Í sögunni af stríðum Júlíusar Sesars í Gallíu er sagt frá þeim mikla fjölda vagna sem hinir villimannlegu ráfandi ættbálkar bjuggu yfir.
Flytja varð lík hans frá Babýlon til Alexandríu í Egyptalandi. Sú vegalengd voru nokkur hundruð kílómetrar. Líkvagninn hefur ef til vill aldrei verið nógu merkilegur til að minnast á í annálum vagnasmíðinnar. Hann var búinn til á tveim árum og var hannaður af hinum kunna arkitekt og verkfræðingi, Híerónýmusi. Hann var 18 metra langur og 12 metra breiður, á fjórum gríðarstórum hjólum og dreginn af sextíu og fjórum múldýrum. Útfararvagninn var samsettur úr palli og háu þaki, og átján súlur voru undir því. Hann var prýddur gulli og skartgripum. Gullbjöllur voru í þakbrúninni allan hringinn. Fyrir miðjunni var hásæti og fyrir framan kista Alexanders mikla. Kringum um kistuna voru vopn og brynja Alexanders. Þessi vagn var stór og sagnfræðingar hafa lýst honum og ýmsum áætlunum sem voru um útlit hans. Sjá má í verkum Ginsburgs á fornum vögnum í bókasafni British Museum, meðal annarra lýsinga.
Útfararvagn Alexanders mikla eftir lýsingu Diodorus Siculus . Heimild Wikipedia
Annað tímabilið í sögu hestvagna hefst með innrás Rómverja í Belgíu og Bretland. Bretar til forna höfðu notað vagna til hernaðarnota sem voru greinilega nýjar fréttir fyrir Rómverja. Hestvagnar Breta og Belga höfðu hærri hjól og var farið upp í að framan, ekki að aftan, eins og rómversku vagnarnir. Dráttarstöngin (tungan) stefndi upp að hálsi hestanna hjá Rómverjum. Hún stefndi lárétt milli hestanna og var svo breið að kúskurinn gat gengið eftir henni. Kúskurinn gat hlaupið fram eftir tungunni og stökk fram fyrir hestana Breta og Belgíu megin. Vagnarnir voru stærri en rómversku vagnarnir. Sæti voru líka um borð. Rómverjum þótti þetta sérkennilegt. Stundum voru þessir vagnar búnir tréútskurði sem stóðu út úr nöfum hjólanna. Gaulverjar og Belgar notuðu vafalaust svipaða vagna. Bresku vagnarnir „Út að borða“ [vagnar með sæti sem fengu þetta uppnefni frá Rómverjum sem fannst sérkennilegt] voru bestir. Cicero sem skrifar vini sínum í Bretlandi segir: „Fátt er þess virði að flytja það burt frá Bretlandi nema vagnanna en hann óskaði þess af vini sínum að hann færði honum einn til minja.“ Cicero skrifar vini sínum í Bretlandi segir: „Fátt er þess virði að flytja fólk burt frá Bretlandi nema vagnana en hann óskaði þess af vini sínum að hann færði honum einn til minja.“
Fjögurra hjóla vagninn, lægri hjól framan en hærri aftan, kallaðir „cisium“, varð aðalökutækið, hraðskreiðustu vagnarnir á opinberum vegum. Hvort heldur sem var á Ítalíu eða á hernaðarvegunum sem áður höfðu verið lagðir inn í Frakkland, Spán eða Þýskaland. Póstsendingar og bréf voru send með hraði og stundvísi til hinna fjarlægari hluta Rómaveldis. Sagnfræðingurinn Svenótínus nefnir að Ágústus keisari hafi sent unga menn, á sínum valdatíma, á hervögnum með boð til héraðsstjóranna. Auk þessara hraðflutninga eftir opinberu vegunum var vagninn notaður sem hægfara vagn (rheda) dreginn af sex eða átta
Fjögra hjóla Cisium dregin af múldýrum
Þegar Rómverjar tóku Cassíbelaus til fanga tóku þeir líka sex hundruð hestvagna, fjögur þúsund kúska (essedarii) og hermenn. Ég held að við megum líta á þessa vagna sem grunninn að þróun vagna Rómverja á síðari tímum. Þessi nafngift hreif Rómverja, „Essedum“ (komið frá Rómverjum. Þýðir líklega að sitja við eða að sitja við borð. Kannski þýðir það að borða, úr latínu að öllum líkindum). múldýrum. Hús voru byggð við aðalgötuna þar sem hægt var að leigja þessa tvær gerðir vagna. Cicero lýsir yfir að boð hafi verið send fimmtíu og sex mílna leið í „Cisium“ sem tók tíu klukkustundir. Á stöpli í Ingel, skammt frá Treves, er minnisvarði tveggja manna sem sitja í „Cisium“ með einum hesti. Farartækið er mjög líkt enskum vagni þekktum sem Gig.
Í stjórnartíð keisaranna í Róm fjölgaði farartækjum á hjólum, af ýmsum gerðum, en sökum þess hve óskýrt og ógreinilega höfundar þess tíma tala um þau er erfitt að setja inn nákvæmar lýsingar á þeim. Hjólin stækkuðu að ummáli. Í höfuðborg Rómar er keisarinn Marcus Árelíus keisari í hestvagni sem á að tákna sigurför en hjólin eru jafnhá baki hestanna. Sir William Gell nefnir í Pompeii til forna í verki sínu að þrjú hjól hafi verið grafin úr rústunum árið 79 þegar hann vann að því að reisa borgina Pompeii sem fórst árið 79. Hann nefnir að þrjú hjól hafi verið grafin úr rústunum á hans dögum—mjög líkt okkar tíma
hjólunum — lítið eitt diskuð og 4 fet og þriggja tommu að ummáli, með tíu pílárum, þykkari í hvorn enda en í miðju. Sir W. Gell sýnir einnig málverk af vagni sem notaður er til vínflutninga í risastórum leðurbelg. Á fjögurra hjóla vagni með boga í miðjunni (undirhlaup) fyrir framhjólið til að ganga undir í kröppum beygjum. Dráttarpósturinn (tungan) virðist á málverkinu, enda í nokkurs konar forki og tengjast öxulfestingunum í endann sem festist í vagninn. Eftir því sem auður Rómverja jókst sóttust þeir eftir að nota þægilega og vel skreytta vagna. Um árabil voru í gildi svokölluð „neyslulög“ sem settu reglur um klæðnað, húsgögn og skraut sérhvers borgara, í samræmi við stöðu hans og áhrif. Lögin settu einnig ákvæði um hvernig skreyta skyldi hestvagna í einkaeigu.
Tilgátumynd um hestateymi Salomons konungs og einn af vögnum hans.
Við finnum Salomon í söngvum Salomons smíða giftingarvagna úr sedrusviði með súlum úr gulli, sennilega haldandi uppi tjaldi. Við sjáum ljóðræna lýsingu skáldsins Nahum. Bergmálið hefur þagnað. Um framtíð ríkisins. „Til hljóðsins af vögnunum skröltandi upp og niður strætin og þeir fagna hver í mót öðrum undir hvíslandi hljóðum svipunnar, skrölt hjólanna, stökk hestanna og stökkvandi vagnanna;“ Til annarra ummæla á öðrum stað í sama riti: „Hófadynur hesta, harðahlaup hesta, hraðakstur vagna, og vagnagnýr hjólanna“; Allt segir frá því sem menn sáu þegar þeir komu fram á spámann eyðimerkurinnar með vagna og hávaða frá hinni fjölmennu borg.
Á safni í New York er hjól af egypskum stríðsvagni sem fannst í múmíugröf við Dashour sem Henry Abbott læknir fann. Það er 99,06 sentimetrar á hæð, nafið er 36,83 sentimetrar á lengd og 12,7 sentimetrar í þvermál og var það unnin úr tré. Meðfylgjandi öxull úr viði sem var renndur niður til endanna og mældist frá 7,62 sentimetrum til 5.94 sentimetra í ummál. Óvenjuleg stærð og lengd þessara nafa er mjög áberandi í svo litlu farartæki sem egypski vagninn er. Pílárarnir eru sex talsins. Ummál 3,35 sentimetra næst (hjólbarða hringnum) félögunum. Pílárarnir breikkar svo inn að nafinu. Næst félögunum en næst nafinu er ummál Píláranna 5,08 sentimetrar og 35.052 sentimetrar að lengd. Félagarnir (hjólbarðinn) er tvöfaldur innri og ytri hringur. Innri félagarnir í hringnum skeytast ekki saman eins og þeir gera í dag (1877) en eru tengdir hálft í hálft inn á hver annan um 7,62 sentimetra. Félagarnir 3,81 sentimetra þykkir á báða vegu. Ytri hringur félaganna (ytri hjólbarðinn) er samsettur úr 6 félögum en þeir eru samsettir með tappa og eru stungnir allan hringinn með götum. Skinnband gætu hafa þrætt þessi göt. Hringirnir var vafðir saman. Heildarhæð á tvöföldum hjólbarðaprófílnum 8,636 sentimetrar. Heildarbreiddin á hjólbarðaprófílnum 3,81 sentimetri.
Af fornum höggmyndum, sem varðveittar eru frá Níníve og Babýlon og sumar eru í British Museum, sjáum við að stríðsvagnar voru notaðir áfram á stóru sléttunum til veiða og í hernaðarskyni. Stríðsvagnar Assýringa voru stærri en egypskir og áttu að flytja þrjár eða fleiri manneskjur. Þeir virðast líka langtum þyngri í sniðum.
Grikkir notuðu vagna og í umsátrinu um Tróju, sem Hómer hefur gert ódauðlega í kvæði sínu, er sagt að allir helstu hermenn beggja stríðsaðila hafi farið í stríð og barist af vögnum sínum. En er árin liðu notuðu Grikkir ekki lengur stríðsvagna heldur voru það aðeins keppnir og kappræður á almannafæri, stórhlaup og skemmtanir. Ereþeus konungur í Aþenu er sagður vera fyrstur manna til að beita fjórum hestum fyrir hvern vagn. Eftir það var orðið algengt að nota fjóra hesta á hverjum vagni í keppnisgreinunum. Grískir stríðsvagnar voru allir sveigðir fyrir framan og frekar stærri og á hærri hjólum en í Egyptalandi. Sjá mynd 1 og 2.
Rómverska þjóðin tók upp hestvagninn eftir því sem hún varð valdameiri og höfðu vagnar einnig verið í notkun um árabil í nágrannaríkinu Eþíópum, sem var þá nálægt því að vera þeirra eigið land á Ítalíuskaganum. Eþíópar urðu fyrstir til að setja húdd/skerm yfir opinn hestvagn, tveggja hjóla vagn. Þeir skreyttu vagninn ásamt húddinu með þessum fallegu línum og skrautlegum áprentuðum sem við þekkjum úr leirkeragerðinni. Rómverski vagninn var aðallega notaður í borgum á hátíðum og ríkisviðburðum en ekki til daglegra nota. Í Páfagarði í Róm er enn til fallegt líkan af einum slíkum. Afrit af því og hestunum, sem teiknuðu það, er að finna í safninu í South Kensington. Sjá mynd 1 og 2.
Egypskur-burdarvagn-Litter
Heródótos (450 f.Kr.) og aðrir ritarar segja frá farartækjum Scythians til forna. Þetta voru menn af þjóðflokki manna sem bjuggu í grennd við Kaspíahaf og ráfuðu um með stórar nautgripahjarðir og hesta. Scythians notuðu grófgerðan, tveggja hjóla vagn. Vagninn var eins og pallur. Á hann var sett einhvers konar býflugnahús úr hesliviði alsett dýrahúðum eða reyr. Er þeir stöðvuðu þessi býflugnahús voru þá teknir af kerrunum og lagðir á jörðina til mannfólkið gæti búið í þeim. Líktist þessi skjóltjöld Romanfólksins.
Stríðsvagnar Persa voru stærri og þunglamalegri en þeir sem voru áður. Þeir virðast hafa verið notaðir til að búa til eins konar skotturn á vagninn, og úr honum gátu ýmsir kappar skotið eða kastað spjótum. Vagnarnir voru með bogadregið járn sem líktist sverðum standandi út úr öxl trésins. Persar áttu einnig bifreiðar sem notaðar voru við líkfylgd og konungur eða aðalsmaður sá í hópi manna þar sem hann gekk um á eins konar hásæti er steig mörg þrep upp á við.
Persar og stríðsvagnar þeirra með sverðin út úr hjól-nöfnunum!
Dacians, sem bjuggu í Wallachia á bökkum Dónár og hluta Ungverjalands, lögðu Rómverja undir sig í kringum árið 300. Vagnar þeirra eru höggnir á minnisvarða Rómverja og minna einna helst á persnesku vagnana. Þeir eru á tveim hjólum og dregnir af tveim hestum. Lögun er sambærileg við stóran ferhyrndan kassa eða kistulaga kassa og á honum er minni kassi sem er samsettur úr sætum fyrir farþegana. Hjólin eru sex talsins og víkka í endana á felgunum. Þannig vagn er túlkaður á Terra Kotta-undirstöðu í British Museum.
Alexander mikli, konungur í Makedóníu, herjaði á Asíu og hélt til Indlands. Hann kom í móti honum á bökkum Indíusar, er Porus konungur átti að herja á. Í her hans voru allmargir fílar, vagnar nokkur þúsund, og á hverjum vagni sex manns. Sagnfræðingurinn bendir á að það hafi verið erfitt fyrir farartækin að komast hratt yfir á mjúkri jörð og/eða í rigningarveðri. Alexander var á heimleið frá Indlandi til Persíu þegar hann fór á átta hestum á vagni sem var dreginn af hestum. Á þessum vagni var reistur pallur og tjaldi þakið yfir hann. Vagninum fylgdi mannfjöldi á vögnum sem hlaðnir voru teppum og purpurarauðum yfirbreiðslum. Stundum voru þær eins og skeljar í laginu eða eins og vöggur yfirbyggðar trjágreinum. Ég hef séð teikningu af persneskum vagni þar sem líkið er látið snúast fyrir ofan hjólin og sveiflast eins og stór vagga sem notuð er um borð í skipi.
Breskur stríðsvagn með opið framan á öfugt við rómverska.
Þróun listarinnar að smíða hestvagna er svipuð þróun flestra uppfinninga hæg. Á ákveðnum tímapunkti er eins og sumt starti, Þróast svo aftur í stöðnun í langan tíma. Aðeins síðustu tvær aldir hefur vagnasmíði verið í góðu lagi sem list og hún er aðeins komin á tiltölulega fullkomna braut á núverandi öld. Sama má ef til vill segja um aðrar uppfinningar. Pendul klukkur voru uppfundnar um 1260. Pappír var búinn til úr gömlum tuskum um 1250. byssupúður verður rakið aftur til 1330. Prentun verðmæta hjálparefnis til listar 1430. Klukkur eru fyrst smíðaðar í Englandi um 1500. Sást til fyrsta hestvagnsins í Englandi árið 1555. Fyrir þrjú hundruð og tuttugu árum.
Saga langferðavagna ásamt öðrum vögnum er ekki jafn víðtæk og mannkyn. Ekki er hægt að rekja hana meðal allra þeirra þjóða sem eru komnar á áfangastað þróaðs stig siðmenningar. Forn Ameríka, sérstaklega siðmenntuð Mexiko, segir okkur ekki neitt. Frá Kína og Japan er nánast ekkert. Aðeins hluti Norður Afríku hefur eitthvað fram að leggja til sögu hjólsins. Við finnum þekkingu í Evrópu, Litla Asíu, Indland ásamt Vestur Evrópu. Saga vagnasmíðalistarinnar verður að skipta í fáein mörkuð tímabil. Fyrsta tímabilið endar með Rómar stjórn breytist úr stjórn ræðismanna í Keisarastjórn fyrir 2000 árum. Til þess tíma var breytileiki farartækja lítill. Annað tímabilið markast af sýndarþörf fyrir mikinn auð ásamt þrá eftir miklum lúxus. Tekin voru í notkun nokkur ný og stærri farartæki og mörg voru skreytt dýru skrauti. Þriðja tímabilið hefst með tilkomu farartækja sem eru hengd er á leðurólar og má telja að því ljúki um árið 1700 þegar vagnarnir hófu að taka á sig núverandi form, stærð og stíl. Þriðja tímabilið er þegar farartækin hengd á leðurólar og er lokið 1700. Þegar vagnarnir hófu Þróunarferli sitt að taka á sig núverandi form með tilkomu stálfjaðra. Fjórða tímabilið endaði um 1790. Langferðavagnar færðust í núverandi form, stærð og stíl. Fimmta tímabilið markast þegar vagnar voru nær eingöngu hengdir á sporöskjulaga stál fjaðrir. Þessi síðasta óvænta þróunaruppfinning skilaði mikilvægum árangri sem allir hafa áhuga á að nota vagna og langferðavagna smíði. Með tilkomu sporöskjulaga fjaðra minnkaði kostnaður smíða á vögnum búnum hjólum. Þyngdin þróaðist niður vegna minni efnisnotkunar ásamt vagnpartar urðu færri. Samtímis fjölgaði farartækjum mikið og þægindin ásamt viðurgjörningnum um borð óx. Við getum með sanni sagt þetta móti leiðina til eimreiðar eigi rétt á sér. Þróaðist úr sleða í hestvagn. Eðlilegt telst að setja byrði of þunga fyrir herðar okkar að bera að setja byrðarnar á grind sem sleða mætti kalla sem draga mætti á landi. Ekki þurfti mikla reynslu manns til að gera það kleift að sjá fyrir sér besta form sleða og til að undirstrika það fundust gögn um fyrsta sleðann höggvin sem skúlptúrar í veggi Hofs í Luxor í Thebes í Egyptalandi mjög svipaðan þeim sleðum sem ölgerðarmenn í London notuðu. Sleði er byggður upp af tveim trébitum langsum ásamt 5 bita þversum úr tré sem halda saman skíðunum ásamt því að mynda rými til flutninga. Sleðar í alla vega lögun og gerðum eru í notkun í löndum þar sem snjór er að jafnaði yfir vetrarmánuðina vegna þess að sleðar ganga betur í snjó en hjól við þær aðstæður. Inúítar og Lappar nota hærri meiða eða langtré undir sleðann. Meiri snjódýpt er við þeirra aðstæður.
Þessir vagnar voru stöku sinnum ferkantaðir, en almennt hálfhringlaga eða hrossalaga; hringlaga framhliðin í átt að hestunum var há, hliðarnar lægri, bakið var opið og botninn nálægt jörðu svo auðvelt var að stíga inn og út. Hjólin, sérstaklega í Egyptalandi, voru mjög lág, frá 2 fet. 6 tommu til 3 fet. 3 tommu á hæð. Umgjörð líkamans var oft opin, stundum lokuð með leðurskinni eða körfum, og stundum með útskornum við eða upphleyptum málmi. Stangurinn, sem hann var studdur við, sveigðist upp frá botni stöngarinnar að hálsi hestanna eða nautanna, þar sem hann var tengdur við tréok, sem var aftur bundið um líkama og háls hestanna, eða bundinn við horn nautanna. Að bæta við beislum og beislum myndi fullkomna einfalda beislið. Sumir hestar voru festir við stöngina með járnstöng með hnúðum á hvorum enda, sem fór í gegnum hring á enda stöngarinnar, og í gegnum svipaðan hring á hvern púða eða hnakka hestanna. Þetta myndi vera mjög svipað námskrárstikunum sem notaðar eru í nútímanum og myndi leyfa meira. frelsi á hreyfingu en fast ok myndi gefa. Lík þessara vagna, að minnsta kosti í Egyptalandi, voru lítil og innihéldu venjulega aðeins tvær manneskjur sem stóðu uppréttar. Þess má geta að þar sem þeir voru svo litlir gætu þeir ekki verið til mikils gagns, og af smæð hjólanna líka mundu þeir hrökklast við hverja smá hindrun á veginum; og þar sem þeir voru svo nálægt jörðu, þá mundu þeir sem notuðu þá verða fyrir leðju og óhreinindum en þrátt fyrir þessar mótbárur voru þeir notaðir í miklum fjölda. Þeir voru mjög léttir og hægt var að aka þeim á miklum hraða — næstum eins hratt og hestarnir gátu stökkt. Þeir voru mjóir og hentuðu því vel í borgir þar sem götur voru enn mjög þröngar og fjallvegir sem oft voru aðeins fjórir fet á breidd. Þær hæfðu tímabilinu og fólkinu, annars hefði gagnsemi þeirra ekki enst í 2000 ár.
Grískur vagn. ,,Við lesum í fimmtu bók um Iliad: „Hinn ógurlega Júnó leiddi út hina gullslegnu hesta en Heba festi hjólin á járnása vagnlestarinnar. Á hjólunum voru átta pílárar, og hjólin voru úr gulli, og hjólbarðarnir á þeim voru festir með ósveigjanlegum hjólbörðum. Sætið var úr gulli, fest upp á snúru úr silfri. En tungan ( dráttarstöngin) var úr silfri. Á enda stangarinnar var fest gullok og gullin taumur.“
Rómverskur vagn.Egypskur vagn.
Samkvæmt Hómer gæti sterkur maður lyft vagni á herðar sér og borið hann í burtu. Hugsanlega væri þetta án hjólanna, en jafnvel þá hefði það ekki getað verið þyngra en ein af hjólbörunum okkar.
Yfirbyggingar þessara vagna í Egyptalandi að minnsta kosti voru mjög litlar eða smáar, venjulega rúmuðu þær tvær persónur sem stóðu samsíða. Ótrúlegt er að þessir vagnar hefðu verið mikið notaðir vegna smæðar sinnar og lágrar hæðar hjólanna sem gætu hafa stöðvast á næstum hverri smá hindrun sem á vegi varð. Svo voru vagnarnir svo nálægt jörðu að þeir voru mun útsettari en ella fyrir drullu og jarðvegi. Samt sem áður voru vagnarnir notaðir í stórum stíl. Þeir voru mjög léttir og gátu farið geyst, nálega eins hratt og hestarnir gátu. Vagnarnir voru mjóir og hentuðu því vel mjóum stígum fjallanna og þröngum götum bæja og borga, aðeins 121,92 sentimetrar á breidd. Þeir hentuðu tímabilinu og fólkinu ásamt notkunargildi sínu í tæp 2000 ár. Að sögn Hómers gat sterkur maður tekið vagn á herðar sér og borið á brott, hugsanlega án hjóla en samt hafa vagnarnir ekki verið þyngri en hjólbarðar nútímans (1877). Frá Egyptalandi breiddist notkun þeirra út til annarra landa og þeir voru notaðir sem stríðsvagnar í stórum stíl á víðáttumiklum sléttum Asíu. Við lásum um 900 vagna Jabin konungs Sýrlands og 1000 frá konunginum af Zobah. Salomon hafði undir höndum 1400 vagna og kaupmenn hans sáu Norður-Sýrlandi ásamt umlykjandi löndum fyrir vögnum sem sóttir voru til Egyptalands, keyptir fyrir 600 sekels eða £50 stykkið (1877). Þessir kaupmenn voru ekki meðal þeirra síðustu til að fóðra vasa sína vegna föðurlandsástar og sáu þjóð sem gæti orðið þeirra lands óvinur með vel vopnuðu stríði. En ölgerðarmenn í London og Svisslendingar ásamt öðrum fjallabúum nota sleða til að flytja timbur og Hnausaþyrnir niður úr fjöllunum og fyrir hundrað árum þegar litlir vagnar voru ekki eins algengir í Englandi var venja að nota sleða til að flytja heim á bæinn nýslegið hey og knippi af hveiti. Í Norður Ameríku og Norður Evrópu eru sleðar af elegant hönnun á hverju ári. Í Hollandi og Belgíu eru sleðar notaðir allt árið. Manndregnir á götunum flytjandi kjöt, gænmeti og brauð. Egyptar eru í fararbroddi landa sem skilja eftir sig skráningu lista og framleiðslu sprottin úr menningarþróun. Egyptar gátu státað af snemma í veraldarsögunni byggingar samsettar úr risa steinum sem sleðar báru ásamt því að notaðir voru kefli undir sleðann eða steininn. Í fyrstu voru hjólin skífur sem söguð voru þversum úr trjábolnum sem svo voru rammlega festar á öxull. Hjólin snúast saman undir fyrstu vögnunum. Smærri vagnar eru smíðaðir með öxull sem snýst með hjólunum í Portugal, Spáni og Suður Ameríku. Fyrstu vagnarnir voru að best séð verður út búnir með dráttarpóst fyrir að minnsta kosti tvö dráttardýr spennt saman hlið við hlið fyrir vagninn. Það sem mælir gegn hjólum og öxli í heilu lagi eða föst saman er að erfitt er að snúa ökutæki í þröngum aðstæðum. Allir sem reyna að aka garðvaltara fyrir krappt horn geta sannfært sjálfan sig um þetta. Því að þótt ytri brún keflisins snúist/rúlli eðlilega, meðan innri brúnin rennur á yfirborðinu, þá ætti innri brúnin að snúast/rúlla sjálfstætt. Séð varð snemma í Egyptalandi að betra væri að hafa öxulinn fastan og leyfa hjólunum að snúast sjálfstætt hvort frá öðru. Hjólum búnir vagnar komu sennilega snemma inn í þróunina í Egyptalandi. Strax kallaðir Car eða Chariot. Biblían þýðir venjulega sem ,,Chariot”. Málverk og skúlptúrar á veggjum Hofanna þúsunda ára gamlir geta kennt okkur nákvæmt útlit vagnanna (the Chariots). Þeir eru okkur mjög hugleiknir, enda veitt æðstu leiðina til að flytja manninn Þúsundum saman fyrir Krist. Þessir vagnar voru líka til fyrirmyndar allra vagna þessara tíma. Við sjáum einstaka orð sem lýsa vögnunum bæði af Homer, sem var uppi fyrir Krist og Moses sem uppi var um 500 árum fyrr. Orðin eru tæknilegs eðlis, eins og. Öxlar, Nöf, Félagar, Hjólbarðar, Pílárar og svo framvegis. Tæknileg orð gefa í skin að list sem hafði þessi hugtök hljóti að hafa verið til löngu fyrr en skrásetjarinn sem talar um þessa list. Núna gefa tæknileg hugtök til kynna að listin, sem bar slík hugtök, hljóti að hafa verið til áður en sá sem þetta ritar talar um listina, svo að ef við hikuðum við að segja frá því að hvenær vagnarnir voru höggnir og málaðir á veggi egypsku musteranna er okkur fullljóst að höfundarnir sem við nefnum, hafa haldið því fram. Móses notaði sama orð þegar hann lýsti hjólunum á griphliðinni sem var í keflinu mikla sem presturinn notaði, og Hómer, þegar hann lýsti vagni Júnó – gyðjunnar, sem var vagn hennar. Notaði sömu hugtök.
