3. september 1758 stóð José I konungur frammi fyrir dramatískasta augnabliki stjórnartíðar sinnar. Þegar hann var á ferð eftir annarri götunni í útjaðri Lissabon, eftir meintan fund með Teresu de Távora og Lorena, var ráðist á vagninn hans (sege) á hrottalegan hátt af þremur vopnuðum skúrkum, sem skutu á farþegana. Þrátt fyrir alvarleika árásarinnar hlaut konungurinn aðeins áverka á handlegg og kúskurinn, alvarlega slasaður, tókst að aka konungi aftur til Ajuda á öruggan hátt. Það var aldrei sannað að atlagan væri sérstaklega árás á konunginn. Þegar þú heimsækir MNCoches geturðu fundið vagn svipað þeim sem flutti konunginn. Þessi tiltekni vagn virðist vera með „gleraugu“ að framan, þess vegna heitir það… Komdu og sjáðu það! Yfirskrift: Fyrri myndin er endurgerð á allegórískri teikningu sem sýnir meinta árás á D. José I, eftir Francisco Vieira de Matos (1699-1783), í Lissabon-safninu. Önnur myndin sýnir ‘Sege dos Oculos’1, til sýnis í samgöngusafni Portúgal, svipað vagninum sem var með konunginn um borð aðfaranótt 3. september.
Teikning Francisco Vieira de Matos (1699-1783), í Lissabon-safninu af atvikinu!
Svipaður vagn og konungurinn var farþegi í við árásina!
Fylgdu augunum: Ef þýtt er beint yfir á ensku ,,Follow the Eyes”. ↩︎
Fornverkfræði hafði lítið af tækni nútímans en skapaði margar glæsilegar niðurstöður
Glæsilegustu afrek nútímaverkfræði hafa tilhneigingu til að gerast á undiratómískum vettvangi en fornir arkitektar og byggingameistarar voru að vinna á tímum áður en kenningar um skammtafræði og sérstaka afstæðiskenningu urðu áberandi. Forn verkfræði hafði svo fáa af tækni nútímans en skapaði margar glæsilegar niðurstöður, sérstaklega í byggingarlist. Hér eru nokkur af glæsilegustu dæmunum um forna verkfræði í byggingarlist.
Skýr og fræðandi mynd af vegaframkvæmdum og/eða byggingu veggjar. Veit ekki hvort þessi mynd er tilgáta eða byggð á heimildum varðandi vagnana sem notaðir eru. En flott er sviðsmyndin.
Smíði málmklemma sem halda risastórum steinkubbum saman. Það eru mannvirki sem hafa staðið í þúsundir ára og standa enn.
Myndin sýnir rómverska gangbraut í Pompeii – steinblokkum raðað yfir götuna. Þetta eru frumgerðir „sebrabrauta“ nútímans. Þessir steinar höfðu tvo tilganga að minnsta kosti. Fyrri að lyfta upp gangandi vegfarendum svo þeir þyrftu ekki að vaða gegnum regnvatn og frárennsli sem látið var flæða frá byggðinni eftir götunum og ástæða tvö var sú að hægja á vagnaumferð innanbæjar því vagnskröltið var frekar óþægilegt íbúum og hægari ferð vagnanna þýddi lægra skrölt og lægra hljóð frá því. 1
Á tímum Rómverja voru hinir svokölluðu „Tiger Eyes“, litlir hvítir steinar, settir á milli steinanna á veginum svo að þeir sæjust á nóttunni.
Helstu burðarlög rómverskra vega.
Rómverskir verkfræðingar byggðu 29 helstu þjóðvegi sem gengu frá Róm; þeir voru fóðraðir af minni staðbundnum vegum. Rómversku þjóðvegirnir voru malbikaðir með grjóti, með miðlægum hápunkti til að auðvelda frárennsli, og með ræsum og göngustígum sem lágu meðfram þeim. Á 2. öld e.Kr. teygðust yfir 250.000 mílur af malbikuðum vegum um Rómaveldi, gífurlegt verkfræðilegt afrek. Þúsundir kílómetra vega fylgja leiðum sem Rómverjar byggðu, oft byggðir beint fyrir ofan forna hliðstæðu þeirra. Í mörgum tilfellum er gangstéttin sem Rómverjar settu enn notuð af ferðamönnum á 21. öld.
Inkarnir voru líka goðsagnamannverur í verkfræðinni!
Inka-steinbrú við fornleifasamstæðuna Huarautambo í Perú. Samstæðan var byggð á tímum ríkisstjórnar Pachakutiq Inka Yupanki sem voru við stjórn 1425 – 1532.
Smíðaður einhvern tímann á 19. öld í Englandi og uppgerður vandlega 1978
Lítill Brougham tveggja manna smíðaður á Long Acre í London
Falleg og hefðbundin tígul eða -demantamunstur og virkilega hlýlegur( deep button). Gott að vera í með fóthitara á veturna. Hefur verið notaður í giftingum og kvikmyndum í nokkra áratugi.
Kostar aðeins kr: 542.000 ísl. Fyrir flutning. Einstaklega vandaður gripur.
Heimildir: Ben Gray á Facebook. Sem er líka eigandi og seljandi að þessum demanti. Myndir fengnar að láni hjá Ben Gray.
Milk Float. Upphaflega mjög fallegur og vandaður vagn en er farinn aðeins að fölna. Annars góður fulltrúi mjólkurmenningar Bretlands á ákveðnu tímabili. Falur fyrir 896.000 kr. úti í Englandi.
Concord vagn til sýnis á alþjóðafluvellinum í El Paso!
Á skiltinu stendur eftirfarandi:
Concord póstvagn #602 – Saga og menningararfur
Þessi níu farþega Concord langferðavagn var pantaður 25. mars 1899 af Mr. F.J. Woodside til heimilis í El Paso, Texas. Vagninn var smíðaður af Abbott & Dowing póstvagna
fyrirtækið Concord, NH og var fluttur 31. júlí 1899.
Á átjándu og nítjándu öld Ameríku varð póstvagninn aðalfarartækið að meirihluta beggja alda. Þrátt fyrir velgengni voru eldri póstvagnar mjög óþægileg farartæki oftast.
1827 breytti Concord-póstvagninn hlutunum svo um munaði. Til sögunnar komu leðurbelti/borðar undir yfirbygginguna sem kom með sveifluhreyfinguna sem gerði ferðalagið þolanlegra.
Með framþróun póstvagnsins uxu ræningjar og banditar. Með aukningu á ránum á gullæðistímabilinu gerðu eigendur miklar ráðstafanir til að vernda farþega og farangur.
Langferðavagnaeigendur réðu vopnaða verði og festu öryggisskápa og box við gólfið og réðu silfursmiði til að smíða járn utan um þá svo þyngd öryggisskápanna var ekki of mikil
fyrir ræningjana til að flytja. Með komu járnbrautanna byrjaði endir gullaldarskeiðs póstvagnanna. Concord-póstvagnaarfleifðin lifir áfram sem minnismerki um hughreysti frumkvöðla og hjálpaði til við að þróa landið okkar inn í framtíðina.
Texti og myndir Fengngið að láni frá Wagon Masters á Facebook Co Dave Mason
Karl II konungur veitti vagnsmiðunum konunglegan sáttmála árið 1677. Þeir voru innlimaðir í Livery Companies of the City of London sem The Worshipful Company of Coachmakers and Coach Harness Makers. Þeir urðu yfirstjórn vagnasmíðaiðnaðarins með vald til að setja lög og/eða skilyrði til iðnarinnar, vinnustaðla, bindingu iðnnema og eftirlit í húsnæði þar sem vagnasmíði var stunduð. Fyrirtækið er enn til í dag og hefur sérstaklega sterk tengsl við nútímaígildi vagnasmiðjunnar, bílaiðnaðinn.
Bók um þetta sérstaka gildi um hestvagnasmíði og aktygjasmiði í Stóra Bretlandi sem vefsíðueigandi á!
Vatnsmaður er starfsmaður sem flytur farþega yfir og meðfram miðbæjarám og árósum í Bretlandi og nýlendum þess. Mest áberandi eru þeir sem eru við ána Thames og River Medway í Englandi, en aðrar ár eins og áin Tyne og River Dee í Wales höfðu einnig vatnsmenn sem mynduðu gildisfélög á miðöldum. Vatnsmaður getur líka verið manneskja sem siglir bátum sem flytur farþega. Þessir bátar voru oft árabátar eða bátar með seglum. Í áranna rás öðluðust sjómenn aukna kunnáttu eins og að festa skip við bryggjur, baujur og starfa sem stýrimenn um borð í stóru skipi. Þannig að þegar langferðavögnum fjölgaði dó sérgildið út.
Næsta skref, hins vegar, í framförum langferðavagnasmíði væri að nota betri yfirbyggingu en aðeins vagn. Þannig var það með hestaburðarrúm.
Mynd 9. Burðarrúm fyrir hesta.
Þau voru löng og mjó — nógu löng til að maður gæti hallað sér í þeim — og ekki breiðari en breidd hestanna milli stanganna sem voru settar hver sínu megin við hestana. Stangirnar voru um 1.21,92 til 1.52,4 metra langar og tveggja til 0,76,2 metrar að ystu breidd, með lágum hliðum og hærri endum. Inngangurinn var í miðjunni, beggja enda, hurðirnar mynduðust stundum með rennispjaldi og stundum einfaldlega með þverslá. Uppstingin voru úr leðri eða járnlykkjum, þær síðarnefndu voru á hjörum til að snúa upp þegar burðarrúmið var sett á jörðina.
Efri hlutinn var myndaður með nokkrum breiðum trébogum, sem voru sameinaðir að ofan í fjórum eða fimm rimlum, og yfir allt var settur tjaldhiminn sem opnaðist í miðjunni, á hliðum og endum, fyrir loft og ljós. Fyrstu skemmtivagnayfirbyggingarnar voru gerðar á svipaðan hátt og burðarrúmin, en frekar lengri og breiðari, með svipuðum hurðum og/eða útgöngum. Þessar yfirbyggingar þróuðust smám saman meira skreyttar með útskurði og trébogarnir skiptust út fyrir stólpa eða lóðréttar stangir, en endar þeirra voru skreyttir málmrósettum eða útskornum dýrahausum og gyllingum. Ég hef ekki fundið neina ákveðna dagsetningu þegar þessar yfirbyggingar voru fyrst hengdar upp á spelkur eða leðurbönd/ólar.
Upphenging hengirúms við burðarstólpa vagns og burðarrúms úr aktygjum hestanna myndi hins vegar benda til þess að þessar endurbættu yfirbyggingar séu hengdar út frá svipuðum burðarstólpum. Ég hef séð á mjög fornu olíumálverki, í Nürnberg, tvo vagna eins og ég hef lýst, með útskornum og gylltum lóðréttum burðarpóstum bæði fyrir framan og aftan yfirbygginguna; efri hluti yfirbygginganna er með útskornum ferningum á miðjum hliðum sem eru gerðir fyrir tilfærslu yfir toppinn, og ökumaðurinn situr fyrir utan vagninn á milli burðarpóstanna/súlanna.
Mynd 10. Giftingarvagn hertogans af Saxony.
Við höfum hins vegar í Coburg, höfuðborg Saxe-Coburg (seinna Edinburgh, Englandi), varðveitt nokkur forn farartæki, sem eru með þeim elstu í Evrópu. Eitt þeirra var smíðað í tilefni brúðkaups kjörforsetans af Saxlandi, John Cassimír hertoga, árið 1584, og Önnu af Saxlandi. Hann er með leðurböndum/borðum/breltum og háum hjólum, sem mæla 1.42,44 metra og afturhjólin 1.52,04 metrar á hæð; fjarlægðin frá miðju til miðju öxlanna er 3,19,32 metrar. Útskornu burðarpóstar/súlur, sem yfirbyggingin hangir í af leðurólunum/beltunum/borðunum, eru greinilega þróaðir út frá almennum stöðlum vagna. Yfirbyggingin er 1,93,04 metra löng, en aðeins 0,91,44 metrar á breidd. Uppstigin eru nú horfin. Hjólin eru með viði en yfir samskeyti hjólbarðans/félaganna eru litlar járnplötur um 25,4 sentimetra langar.
Teikning sögð af Walter Rippon vagni Maríu 1555
Þessi langferðavagn er ekki sá eini. Það er annar, aðeins lengri og stærri, smíðaður fyrir annað hjónaband hertogans, árið 1599, með frú Margaret. Það er líka minni vagn smíðaður fyrir hertogann John Frederick, strax árið 1527, fyrir hjónaband hans og Sybilla frá Cleves. Þessi litli langferðavagn var sýndur í ár (1876) á listasýningunni í München; upprunalegu járnuppstygin eru enn á vagninum.
Það eru líka tvær litlar langferðavagnayfirbyggingar, sem hægt er að sjá í Verona (1877) og eru sýndar í Palace Sarego Allighieri, með frásögn um að þau hafi verið notuð af skáldinu Dante. segir sagan.
Mynd 11. Vagn Dante. Segir sagan.
Gozzadini greifi skrifar um forna vagna og vegna skjaldarmerkjaskjaldar sem enn er á einum vagninum hafi hann fundið út að smíða árið 1549, fyrir hjónaband Ginevra, síðasta af kynþætti Dante Allighieri, við greifann Marc Antonio frá Sarego. Þessi langferðavagn, eins og sést á mynd 11, er fallega lagaður og skreyttur. Báðir eru aðeins beinagrindaryfirbyggingar og þurfti að hylja til að forðast sól eða rigningu, með leðri, klút og silkigardínum. Það eru forvitnileg lög sem Gozzadini greifi vitnar í, sem sett voru á sextándu öld í ýmsum borgum á Ítalíu, gegn óhóflegri notkun silkis, flauels, útsaums og gyllinga í yfirklæði vagna og aukahluti hesta. Árið 1564 hvatti Píus IV. kardínála og biskupa til að nota ekki vagna, eftir tísku hvers tíma, heldur láta konur slíkt eftir og nota sjálfar á hesta. Júlíus hertogi af Brúnsvík gaf út tilskipun árið 1588 um að þegnar hans ættu að hætta að reiða sig á vagna og snúa aftur til hins gagnlega aga að fara um á hestum.
Notkun vagna í Þýskalandi á sextándu öld var ekki minni en á Ítalíu; verslunarstraumurinn, einkum frá austri, hafði lengi streymt inn í þessi tvö lönd í átt til Hollands og auðgað allar borgir í framgangi þess, og hinir ríku kaupmenn byggðu fín hús og kirkjur og ráðhús og myndu fá sitt. Vagnar voru myndarlega skreyttir sem og húsin þeirra. Macpherson segir í verslunarsögu sinni að Antwerpen hafi átt fimm hundruð vagna árið 1560, á tímum Elísabetar drottningar. Frakkland og England virðast hafa verið á eftir öðrum Evrópu á þessu tímabili.
Skemmtilegt Podcast um ferðalög á Englandi og Evrópu fimmtándu og sextándu aldar
Mynd 12. Smíðaður 1549. Elísabet drottning fékk hann 1560.
Fyrsti langferðavagninn var smíðaður á Englandi 1555 fyrir jarl af Rutland, af Walter Rippon, sem einnig gerði langferðavagn 1556 fyrir Maríu drottningu, og 1564, langferðavagn fyrir ríki Elísabetar drottningar; árið 1580 færði jarl af Arundel langferðavagn frá Þýskalandi. Elísabet drottning vildi hins vegar frekar nota vagn mynd 12 sem William Boonen færði henni frá Hollandi árið 1560 og gerði hann að vagnstjóra sínum.
Eiginkona þessa, William Boonen, flutti frá Hollandi listina að stauja föt og var skipuð til að útbúa hina frægu hálskraga drottningar, sem á myndum af henni príða háls hennar. Taylor, sem var kallaður vatnskáldið, segir að Parr gamli hafi gefið honum þessar upplýsingar árið 1605 og bætir við að síðan hafi „langferðavögnum fjölgað með þeirri ógæfu að þurrka út iðn vatnamanna vegna þess að Hackney-vögnum hefur fjölgað meira en nokkru sinni fyrr.” Annar rithöfundur kvartar yfir því að „nú er tekin upp notkun þessara vagna sem fluttir eru frá Þýskalandi, sem hástéttardömur hafi látið smíða fyrir sig til að rúnta um sýslurnar upp og niður við mikla aðdáun allra áhorfenda, og smátt og smátt óx notkun meðal aðalsmanna ásamt öðrum gæðum, svo innan tuttugu ára óx mikil iðn vagnasmíði í Englandi. Birtist í forvitnilegu smáriti eða bæklingi.
Alexander Severus keisari gaf hins vegar út tilskipun þess efnis að hver sem er mætti skreyta vagninn að vild sinni og vögnum fjölgaði ört. Við finnum minnismerki um vagna keisaranna sem voru af ýmsum gerðum á dögum þeirra, aðallega búnir til aksturs, háþróaða og vel skreytta vagna sem voru greinilega skreyttir smíðajárni og slípuðum eðalsteinum. Þeir voru allir skreyttir skrauti og perlum úr málmi og ríkulega skreyttir skarti og dúkum. Á súlum Þeódósíusar í Konstantínópel eru sérlega myndarlegir vagnar á tveim og fjórum hjólum. Dyraaugu á hliðum þeirra eru ferköntuð að lögun. Við Konstantínópel eru nokkrir vagnar. En til eru nægar sannanir fyrir því að í nálega 500 ár, í stjórnartíð hinna ýmsu keisara Rómar, hljóti listin að hafa verið það sem skipti máli í vagnasmíðalistinni. Auk hinna venjulegu listmálara, tréverkamanna, hjólhönnuða og smiða. Nóg atvinna hefur verið fyrir útskurðarmenn, listmálara, kokka, teiknara, þrykkjara, saumafólk og skrautgerðarmenn.
Eins og ég hef nefnt segir Hómer okkur að sætið í hestvagni Júnó hafi verið strekkt á strengi til að draga úr titringi og losna við hnykki á vagninum án fjaðra eða spelkna. Víst er að rómversku keisararnir voru ekki betur settir með þægindi en Júnó, nema við minnumst á einhvers konar vagn sem er kallaður langi vagninn á stöngum sem eru festar við öxlina. Vissulega er hægt að fá fjöðrun út úr langri og léttri tréstöng. Hinir pólsku Calesso og norsku vagnarnir, ásamt Yarmouth-vögnunum, voru allir gerðir með það
fyrir augum að fá betri fjöðrun með því að hengja þá upp á langar stangir sem voru langar á milli öxla eða hests og vagns. Í þessum tilvikum er sætið mitt á milli hjólanna tveggja og hestsins sett á mjög langt skaft sem virkar sem fjaðrir. Í gömlum rómverskum vögnum var þunginn borinn milli fram- og afturása á
löngum staurum úr tré. Undirvagninn á fjórhjólavögnum síðari tíma, sem Rómverjar notuðu, var að öllum líkindum sá sami og er í notkun nú á dögum, bæði hér á landi og á meginlandinu, og í Ameríku, undirvagnar landbúnaðarvagna. Til eru heimildir um efni fornra vagna sem kom út í Munchen 1817. Efni bókarinnar var samið af John Christian von Ginzrot sem var eftirlitsmaður á skrifstofu riddara Hektors Bæjaralandskonungs. Fáein eintök af þessu verki eru enn til, en aðeins á þýsku, og almenningur hefur ekki greiðan aðgang að. Höfundur gefur grísku og latínu heitin á stöng, priki, hjólabretti og öðrum tæknilegum efnum, svo að enginn vafi leikur á að Rómverjar skildu fyllilega hvað vagnar voru notaðir við vagnalestir. Hann gefur einnig uppdrátt af fjögurra hjóla vagni.
sem Rómverjar notuðu til að flytja vínnámur, og er hann nákvæmlega eins og sá sem nú er notaður í Vín og Munchen. Þegar yfirvöld eru traust getum við verið þess fullviss að vagnsmíðalistin ásamt landbúnaðarvagnasmíðinni hafi verið jafn framsækin á dögum Sesars í Róm og nú er í Mið-Þýskalandi.
Julius Sesar
Við munum hins vegar hætta að nota gamla vagna fyrir þá sem nú eru notaðir í Asíu. Í Hindostan er fjöldinn allur af farartækjum smíðuð á heimaslóðum. Það hefur oft verið sagt að austræn tíska sé lítið breytt, verkfæri og verkamenn séu nákvæmlega eins og fyrir þúsund árum og nákvæmlega eins og verkin sem þeir vinna. Þegar við skoðum hvað indverskir vagnasmiðir gera núna (1877) erum við sennilega að taka eftir vögnum af svipaðri, ef ekki sams konar, gerð og þeir sem voru í notkun fyrir þrjú þúsund árum. Algengasti vagninn í Hindostan er kallaður „hackery“ af Evrópubúum.
Tveggja hjóla Hindostan
Hann er á tveimur hjólum með háum ás-tré-bekk, og löngum palli, oft gerðum úr tveimur bambusbolum, sem tengjast fyrir framan pallinn og mynda dráttarpóstinn sem tvö naut eru spennt við.
Fjögra hjóla Hindostan
allurinn samanstendur af smærri bambusstöngum sem eru bundnar saman, ekki negldar. Í Frakklandi, fyrir tvö hundruð árum, var samskonar vagn þar sem burðarbitarnir sameinuðust fyrir framan pallinn. Hvorki vagn Indlands né Frakklands var með endagöflum né hliðarskjólborðum.
Ungverskur vagn. Ábyggilega fyrir ríka eða háttsetta farþega. Frá ,,Ginzrots“*
En franski vagninn heitir „Haquet“ en líklegt er að Frakkar, sem voru á Indlandi og við Englendingar, hafi gefið innfæddum vagninum hugtakið „hackery“ sem var svo líkt og þeirra eigin vagnar. Innfædda nafnið er hins vegar „Gharry“.
Á sumum vögnunum eru hliðar sem eru gerðar úr stöngum er ganga inn í hliðarbitana. Stundum eru hjólin úr gegnheilum viði eða jafnvel steini. Hjólin eru einnig búin til úr plankabita með ávölum endum og á þau eru settir tveir félagar til að mynda hjólbarðahringinn. Aftur eru hjólin gerð eins og okkar og einnig með sex eða átta pílárum sem eru paraðir saman og hvert par hefur sömu stefnu innbyrðis. Sé þess krafist, að ríkur maður taki vagn, þá er undirvagninn eins og undir „Cart*“ en dráttarpósturinn er vandlega festur og skreyttur með klút eða flaueli.
*,,Cart“ Það er ekki til íslenskt orð yfir Cart. Því er best að hafa enska heitið þarna ef þarna leyndist einhver munur á útliti eða sérkennum hestvagns.
*,,Grinzrots” Veit ekki hvað þýðir. Finn ekki þýðingu. Gæti verið skapari vagnsins af því aftast undir myndinni stendur,, work“. Kannski getur þú hjálpað, kæri lesandi?
Hliðar yfirbyggingarinnar eru skreyttar handriði og útskurði. Efri hlutinn er mjög skrautlegur, svipað og howadah spennt á fíl.
Howadah. Nokkurs konar burðarstóll með vönduðum sætum.
Toppurinn er úr dúk sem hvílir á fjórum súlum og einnig að aftan og á hliðum. Farþegarnir liggja með fætur í kross undir hvolfþakinu, á koddum. Kúskurinn situr á trjábol, sem breikkar upp undir sitjanda hans. Kúsknum er skýlt frá hitanum með dúk sem er festur við þakið og hengdur á tvo staura sem vísa út frá yfirbyggingunni að ofan. Farartæki með alls konar útlit má skoða á India Museum, safni innfæddra. Ýmsar gerðir af vögnum sem sýndir eru á sama safni í South Kensington, en þeir sýna ekki mikinn frumleika hönnunar eða fallegar útfærslur heldur eru sagðar verulega skapandi og skemmtilegar. Þegar Hindúar óskuðu eftir fjögurra hjóla farartæki virðist hugsunin hafa verið að hengja við það tveggja hjóla vagn aftan við. Höfuðbolti (kingpin) mundi tengja svo saman fremri og aftur hluta.
Vagn frá Hindúum, með liðstýringu á höfuðbolta
Einstök viðbót er við farartæki hindúa utan við hjólin er viðarstykki, sveigt að lögun hjólsins að ofan. Þar ofan á hann eru gjarnan tveir beinir, uppréttir pinnar, sem standa á hjólunum utan á endanum á ástrénu (nafinu). Þeir virka sem hlíf til þess að koma í veg fyrir að einhver detti út úr vagninum og eins til þess að föt farþeganna flækist ekki undir hjólið og í það. Auk þess er langur trépinni festur við tréð, sem er lengri en hjólþvermálið, og beygður í svokallaðan „kúpuboga“ líkt og hjólboginn, og er hann festur utan á nafið líka. Endar þess eru bundnir við hlífar endanna með böndum. Þessar hlífar eru til að fyrirbyggja eins og hægt er slys á gangandi fólki í mannþröng strætanna, ímynda ég mér. Fyrirmyndirnar munu birtast í mörgum myndum og ég hef einnig séð hann á fornum teikningum af indverskum og persneskum farartækjum. Margir vagnanna, sem eru hannaðir til að bera þunga byrði, hafa sveigt stykki frá 20 tommum upp í 30 tommur á lengd, neðarlega á framenda stykkisins.
Myndin fókusar meira að hjólabúnaðinum og stöngin sem veitir Uxunum vernd ef þeir falla sjáum við greinilega á ská fram og upp í dráttarpóstinn úr framhjólastellinu.
Þetta virkar ekki bara sem hlíf þegar ferma á vagninn heldur hlífir það uxunum svo ef þungt hlaðinn vagninn leggst ekki á uxana af fullum þunga ef þeir reyna að bjarga sér á fætur eftir að falla við dráttinn. Okið og beislið mynda jafnvægi þannig að léttara er fyrir greyið dýrin þegar þau reyna að standa upp sjálf. Á Englandi höfum við fáar af þessum mannúðlegu vörnum fyrir dráttardýrin. Við höfum þó stuttar hvíldir fyrir dráttarhesta Hansom og leiguvagninn milli ferða.
Á Indlandi eru nokkur risastór stirðbusaleg mannvirki á hjólum sem kallast „goðavagnar“, nafn faratækisins Juggernauts hlýtur að vera mörgum kunnugt. Hjólin á sumum þeirra eru risavaxnir steinkubbar sem eru mótaðir og boraðir fyrir verkið. Á indverska safninu er ljósmynd af goðavögnum frá Suður-Indlandi, í Chamoondee-héraði og Mysore-héraði, sem vert er að skoða. Vagninn virðist í góðu hlutfalli við bygginguna og skrautmunirnir eru fallegir í hönnun og myndu standast samanburð við flest evrópsk verk.
Hecca eða Heka er eins hests heimasmíðaður vagn sem líkist írskum vagni; hann samanstendur af trjábol sem er höggvinn út í palllaga lögun, festur fyrir ofan hjólin á sköftum og með strigaþaki. Kúskurinn situr á frambrún pallsins og farþeginn með krosslagða fætur fyrir aftan. Shampony er venjulegur kvennavagn sem líkist þeim fyrrnefnda en hann er stærri, hjólin eru fyrir utan yfirbygginguna og dreginn af tveimur nautum. Strigaþakið er með gardínum sem eru dregnar niður til skjóls allan hringinn og bílstjórinn situr á skafti/bita fyrir framan yfirbygginguna. Allir þessir heimasmíðuðu vagnar eru með tréöxlum sem, þar til nýlega, er mér sagt, voru notaðir án feiti, vegna fordóma fólksins sem bannaði þeim að nota dýrafitu. Sumir notuðu ólífuolíu eða sápu en í flestum stórum bæjum eru nú reglur sem skylda innfædda til að nota einhver efni til að koma í veg fyrir hávaða og brak í þurrum öxlunum.
Í Calcutta eru nokkrir vagnasmiðir sem hafa getið sér gott orð og ráða til sín fjölda innfæddra starfsmanna; Messrs Dyke hafa sex hundruð í vinnu, Messrs Stewart & Co. fjögur hundruð og Messrs Eastman þrjú hundruð. Karlarnir eru aðallega Hindúar. Indverska fólk, eru klókt og vinnusamt, en hafa þann einstaka vana að sitja við vinnu sína. Þeir verkamenn sem þurfa að nota feiti eru allir Mahomedanar. Launin eru frá sex krónum upp í tvær krónur á dag. Algengustu vagnar í Mið-Indlandi eru kallaðir „Tongas“ en sameiginlegt orð innfæddra yfir vagn er „Gharry.“
,,Tonga“ Calicutta
Von Ginzrot gefur mynd af frumstæðum vagni, sem var í notkun í Ungverjalandi fyrir ekki svo löngu síðan, sem er tilvísun í rómverska vagninn. Forvitnilegur og einmitt svo frumstæður og gæti verið smíðaður í hvaða landi sem er. Yfirbygging er lokuð og bogadregin. Tvær leðurdulur falla yfir hurðaopin til lokunar. Hliðarnar eru úr viðartágum eins og algengt var að nota í yfirbyggingu vagna í Grikklandi og Ítalíu. Álíka má ætla að vagnarnir hafi verið notaðir af hinum mörgu ættbálkum sem á tímum Rómaveldis streymdu út frá Asíu og Rússlandi og réðust inn í Þýskaland, Gallíu og Ítalíu. Í sögunni af stríðum Júlíusar Sesars í Gallíu er sagt frá þeim mikla fjölda vagna sem hinir villimannlegu ráfandi ættbálkar bjuggu yfir.
Flytja varð lík hans frá Babýlon til Alexandríu í Egyptalandi. Sú vegalengd voru nokkur hundruð kílómetrar. Líkvagninn hefur ef til vill aldrei verið nógu merkilegur til að minnast á í annálum vagnasmíðinnar. Hann var búinn til á tveim árum og var hannaður af hinum kunna arkitekt og verkfræðingi, Híerónýmusi. Hann var 18 metra langur og 12 metra breiður, á fjórum gríðarstórum hjólum og dreginn af sextíu og fjórum múldýrum. Útfararvagninn var samsettur úr palli og háu þaki, og átján súlur voru undir því. Hann var prýddur gulli og skartgripum. Gullbjöllur voru í þakbrúninni allan hringinn. Fyrir miðjunni var hásæti og fyrir framan kista Alexanders mikla. Kringum um kistuna voru vopn og brynja Alexanders. Þessi vagn var stór og sagnfræðingar hafa lýst honum og ýmsum áætlunum sem voru um útlit hans. Sjá má í verkum Ginsburgs á fornum vögnum í bókasafni British Museum, meðal annarra lýsinga.
Útfararvagn Alexanders mikla eftir lýsingu Diodorus Siculus . Heimild Wikipedia
Annað tímabilið í sögu hestvagna hefst með innrás Rómverja í Belgíu og Bretland. Bretar til forna höfðu notað vagna til hernaðarnota sem voru greinilega nýjar fréttir fyrir Rómverja. Hestvagnar Breta og Belga höfðu hærri hjól og var farið upp í að framan, ekki að aftan, eins og rómversku vagnarnir. Dráttarstöngin (tungan) stefndi upp að hálsi hestanna hjá Rómverjum. Hún stefndi lárétt milli hestanna og var svo breið að kúskurinn gat gengið eftir henni. Kúskurinn gat hlaupið fram eftir tungunni og stökk fram fyrir hestana Breta og Belgíu megin. Vagnarnir voru stærri en rómversku vagnarnir. Sæti voru líka um borð. Rómverjum þótti þetta sérkennilegt. Stundum voru þessir vagnar búnir tréútskurði sem stóðu út úr nöfum hjólanna. Gaulverjar og Belgar notuðu vafalaust svipaða vagna. Bresku vagnarnir „Út að borða“ [vagnar með sæti sem fengu þetta uppnefni frá Rómverjum sem fannst sérkennilegt] voru bestir. Cicero sem skrifar vini sínum í Bretlandi segir: „Fátt er þess virði að flytja það burt frá Bretlandi nema vagnanna en hann óskaði þess af vini sínum að hann færði honum einn til minja.“ Cicero skrifar vini sínum í Bretlandi segir: „Fátt er þess virði að flytja fólk burt frá Bretlandi nema vagnana en hann óskaði þess af vini sínum að hann færði honum einn til minja.“
Fjögurra hjóla vagninn, lægri hjól framan en hærri aftan, kallaðir „cisium“, varð aðalökutækið, hraðskreiðustu vagnarnir á opinberum vegum. Hvort heldur sem var á Ítalíu eða á hernaðarvegunum sem áður höfðu verið lagðir inn í Frakkland, Spán eða Þýskaland. Póstsendingar og bréf voru send með hraði og stundvísi til hinna fjarlægari hluta Rómaveldis. Sagnfræðingurinn Svenótínus nefnir að Ágústus keisari hafi sent unga menn, á sínum valdatíma, á hervögnum með boð til héraðsstjóranna. Auk þessara hraðflutninga eftir opinberu vegunum var vagninn notaður sem hægfara vagn (rheda) dreginn af sex eða átta
Fjögra hjóla Cisium dregin af múldýrum
Þegar Rómverjar tóku Cassíbelaus til fanga tóku þeir líka sex hundruð hestvagna, fjögur þúsund kúska (essedarii) og hermenn. Ég held að við megum líta á þessa vagna sem grunninn að þróun vagna Rómverja á síðari tímum. Þessi nafngift hreif Rómverja, „Essedum“ (komið frá Rómverjum. Þýðir líklega að sitja við eða að sitja við borð. Kannski þýðir það að borða, úr latínu að öllum líkindum). múldýrum. Hús voru byggð við aðalgötuna þar sem hægt var að leigja þessa tvær gerðir vagna. Cicero lýsir yfir að boð hafi verið send fimmtíu og sex mílna leið í „Cisium“ sem tók tíu klukkustundir. Á stöpli í Ingel, skammt frá Treves, er minnisvarði tveggja manna sem sitja í „Cisium“ með einum hesti. Farartækið er mjög líkt enskum vagni þekktum sem Gig.
Í stjórnartíð keisaranna í Róm fjölgaði farartækjum á hjólum, af ýmsum gerðum, en sökum þess hve óskýrt og ógreinilega höfundar þess tíma tala um þau er erfitt að setja inn nákvæmar lýsingar á þeim. Hjólin stækkuðu að ummáli. Í höfuðborg Rómar er keisarinn Marcus Árelíus keisari í hestvagni sem á að tákna sigurför en hjólin eru jafnhá baki hestanna. Sir William Gell nefnir í Pompeii til forna í verki sínu að þrjú hjól hafi verið grafin úr rústunum árið 79 þegar hann vann að því að reisa borgina Pompeii sem fórst árið 79. Hann nefnir að þrjú hjól hafi verið grafin úr rústunum á hans dögum—mjög líkt okkar tíma
hjólunum — lítið eitt diskuð og 4 fet og þriggja tommu að ummáli, með tíu pílárum, þykkari í hvorn enda en í miðju. Sir W. Gell sýnir einnig málverk af vagni sem notaður er til vínflutninga í risastórum leðurbelg. Á fjögurra hjóla vagni með boga í miðjunni (undirhlaup) fyrir framhjólið til að ganga undir í kröppum beygjum. Dráttarpósturinn (tungan) virðist á málverkinu, enda í nokkurs konar forki og tengjast öxulfestingunum í endann sem festist í vagninn. Eftir því sem auður Rómverja jókst sóttust þeir eftir að nota þægilega og vel skreytta vagna. Um árabil voru í gildi svokölluð „neyslulög“ sem settu reglur um klæðnað, húsgögn og skraut sérhvers borgara, í samræmi við stöðu hans og áhrif. Lögin settu einnig ákvæði um hvernig skreyta skyldi hestvagna í einkaeigu.
Tilgátumynd um hestateymi Salomons konungs og einn af vögnum hans.
Við finnum Salomon í söngvum Salomons smíða giftingarvagna úr sedrusviði með súlum úr gulli, sennilega haldandi uppi tjaldi. Við sjáum ljóðræna lýsingu skáldsins Nahum. Bergmálið hefur þagnað. Um framtíð ríkisins. „Til hljóðsins af vögnunum skröltandi upp og niður strætin og þeir fagna hver í mót öðrum undir hvíslandi hljóðum svipunnar, skrölt hjólanna, stökk hestanna og stökkvandi vagnanna;“ Til annarra ummæla á öðrum stað í sama riti: „Hófadynur hesta, harðahlaup hesta, hraðakstur vagna, og vagnagnýr hjólanna“; Allt segir frá því sem menn sáu þegar þeir komu fram á spámann eyðimerkurinnar með vagna og hávaða frá hinni fjölmennu borg.
Á safni í New York er hjól af egypskum stríðsvagni sem fannst í múmíugröf við Dashour sem Henry Abbott læknir fann. Það er 99,06 sentimetrar á hæð, nafið er 36,83 sentimetrar á lengd og 12,7 sentimetrar í þvermál og var það unnin úr tré. Meðfylgjandi öxull úr viði sem var renndur niður til endanna og mældist frá 7,62 sentimetrum til 5.94 sentimetra í ummál. Óvenjuleg stærð og lengd þessara nafa er mjög áberandi í svo litlu farartæki sem egypski vagninn er. Pílárarnir eru sex talsins. Ummál 3,35 sentimetra næst (hjólbarða hringnum) félögunum. Pílárarnir breikkar svo inn að nafinu. Næst félögunum en næst nafinu er ummál Píláranna 5,08 sentimetrar og 35.052 sentimetrar að lengd. Félagarnir (hjólbarðinn) er tvöfaldur innri og ytri hringur. Innri félagarnir í hringnum skeytast ekki saman eins og þeir gera í dag (1877) en eru tengdir hálft í hálft inn á hver annan um 7,62 sentimetra. Félagarnir 3,81 sentimetra þykkir á báða vegu. Ytri hringur félaganna (ytri hjólbarðinn) er samsettur úr 6 félögum en þeir eru samsettir með tappa og eru stungnir allan hringinn með götum. Skinnband gætu hafa þrætt þessi göt. Hringirnir var vafðir saman. Heildarhæð á tvöföldum hjólbarðaprófílnum 8,636 sentimetrar. Heildarbreiddin á hjólbarðaprófílnum 3,81 sentimetri.
Af fornum höggmyndum, sem varðveittar eru frá Níníve og Babýlon og sumar eru í British Museum, sjáum við að stríðsvagnar voru notaðir áfram á stóru sléttunum til veiða og í hernaðarskyni. Stríðsvagnar Assýringa voru stærri en egypskir og áttu að flytja þrjár eða fleiri manneskjur. Þeir virðast líka langtum þyngri í sniðum.
Grikkir notuðu vagna og í umsátrinu um Tróju, sem Hómer hefur gert ódauðlega í kvæði sínu, er sagt að allir helstu hermenn beggja stríðsaðila hafi farið í stríð og barist af vögnum sínum. En er árin liðu notuðu Grikkir ekki lengur stríðsvagna heldur voru það aðeins keppnir og kappræður á almannafæri, stórhlaup og skemmtanir. Ereþeus konungur í Aþenu er sagður vera fyrstur manna til að beita fjórum hestum fyrir hvern vagn. Eftir það var orðið algengt að nota fjóra hesta á hverjum vagni í keppnisgreinunum. Grískir stríðsvagnar voru allir sveigðir fyrir framan og frekar stærri og á hærri hjólum en í Egyptalandi. Sjá mynd 1 og 2.
Rómverska þjóðin tók upp hestvagninn eftir því sem hún varð valdameiri og höfðu vagnar einnig verið í notkun um árabil í nágrannaríkinu Eþíópum, sem var þá nálægt því að vera þeirra eigið land á Ítalíuskaganum. Eþíópar urðu fyrstir til að setja húdd/skerm yfir opinn hestvagn, tveggja hjóla vagn. Þeir skreyttu vagninn ásamt húddinu með þessum fallegu línum og skrautlegum áprentuðum sem við þekkjum úr leirkeragerðinni. Rómverski vagninn var aðallega notaður í borgum á hátíðum og ríkisviðburðum en ekki til daglegra nota. Í Páfagarði í Róm er enn til fallegt líkan af einum slíkum. Afrit af því og hestunum, sem teiknuðu það, er að finna í safninu í South Kensington. Sjá mynd 1 og 2.
Egypskur-burdarvagn-Litter
Heródótos (450 f.Kr.) og aðrir ritarar segja frá farartækjum Scythians til forna. Þetta voru menn af þjóðflokki manna sem bjuggu í grennd við Kaspíahaf og ráfuðu um með stórar nautgripahjarðir og hesta. Scythians notuðu grófgerðan, tveggja hjóla vagn. Vagninn var eins og pallur. Á hann var sett einhvers konar býflugnahús úr hesliviði alsett dýrahúðum eða reyr. Er þeir stöðvuðu þessi býflugnahús voru þá teknir af kerrunum og lagðir á jörðina til mannfólkið gæti búið í þeim. Líktist þessi skjóltjöld Romanfólksins.
Stríðsvagnar Persa voru stærri og þunglamalegri en þeir sem voru áður. Þeir virðast hafa verið notaðir til að búa til eins konar skotturn á vagninn, og úr honum gátu ýmsir kappar skotið eða kastað spjótum. Vagnarnir voru með bogadregið járn sem líktist sverðum standandi út úr öxl trésins. Persar áttu einnig bifreiðar sem notaðar voru við líkfylgd og konungur eða aðalsmaður sá í hópi manna þar sem hann gekk um á eins konar hásæti er steig mörg þrep upp á við.
Persar og stríðsvagnar þeirra með sverðin út úr hjól-nöfnunum!
Dacians, sem bjuggu í Wallachia á bökkum Dónár og hluta Ungverjalands, lögðu Rómverja undir sig í kringum árið 300. Vagnar þeirra eru höggnir á minnisvarða Rómverja og minna einna helst á persnesku vagnana. Þeir eru á tveim hjólum og dregnir af tveim hestum. Lögun er sambærileg við stóran ferhyrndan kassa eða kistulaga kassa og á honum er minni kassi sem er samsettur úr sætum fyrir farþegana. Hjólin eru sex talsins og víkka í endana á felgunum. Þannig vagn er túlkaður á Terra Kotta-undirstöðu í British Museum.
Alexander mikli, konungur í Makedóníu, herjaði á Asíu og hélt til Indlands. Hann kom í móti honum á bökkum Indíusar, er Porus konungur átti að herja á. Í her hans voru allmargir fílar, vagnar nokkur þúsund, og á hverjum vagni sex manns. Sagnfræðingurinn bendir á að það hafi verið erfitt fyrir farartækin að komast hratt yfir á mjúkri jörð og/eða í rigningarveðri. Alexander var á heimleið frá Indlandi til Persíu þegar hann fór á átta hestum á vagni sem var dreginn af hestum. Á þessum vagni var reistur pallur og tjaldi þakið yfir hann. Vagninum fylgdi mannfjöldi á vögnum sem hlaðnir voru teppum og purpurarauðum yfirbreiðslum. Stundum voru þær eins og skeljar í laginu eða eins og vöggur yfirbyggðar trjágreinum. Ég hef séð teikningu af persneskum vagni þar sem líkið er látið snúast fyrir ofan hjólin og sveiflast eins og stór vagga sem notuð er um borð í skipi.
Breskur stríðsvagn með opið framan á öfugt við rómverska.
Þróun listarinnar að smíða hestvagna er svipuð þróun flestra uppfinninga hæg. Á ákveðnum tímapunkti er eins og sumt starti, Þróast svo aftur í stöðnun í langan tíma. Aðeins síðustu tvær aldir hefur vagnasmíði verið í góðu lagi sem list og hún er aðeins komin á tiltölulega fullkomna braut á núverandi öld. Sama má ef til vill segja um aðrar uppfinningar. Pendul klukkur voru uppfundnar um 1260. Pappír var búinn til úr gömlum tuskum um 1250. byssupúður verður rakið aftur til 1330. Prentun verðmæta hjálparefnis til listar 1430. Klukkur eru fyrst smíðaðar í Englandi um 1500. Sást til fyrsta hestvagnsins í Englandi árið 1555. Fyrir þrjú hundruð og tuttugu árum.
Saga langferðavagna ásamt öðrum vögnum er ekki jafn víðtæk og mannkyn. Ekki er hægt að rekja hana meðal allra þeirra þjóða sem eru komnar á áfangastað þróaðs stig siðmenningar. Forn Ameríka, sérstaklega siðmenntuð Mexiko, segir okkur ekki neitt. Frá Kína og Japan er nánast ekkert. Aðeins hluti Norður Afríku hefur eitthvað fram að leggja til sögu hjólsins. Við finnum þekkingu í Evrópu, Litla Asíu, Indland ásamt Vestur Evrópu. Saga vagnasmíðalistarinnar verður að skipta í fáein mörkuð tímabil. Fyrsta tímabilið endar með Rómar stjórn breytist úr stjórn ræðismanna í Keisarastjórn fyrir 2000 árum. Til þess tíma var breytileiki farartækja lítill. Annað tímabilið markast af sýndarþörf fyrir mikinn auð ásamt þrá eftir miklum lúxus. Tekin voru í notkun nokkur ný og stærri farartæki og mörg voru skreytt dýru skrauti. Þriðja tímabilið hefst með tilkomu farartækja sem eru hengd er á leðurólar og má telja að því ljúki um árið 1700 þegar vagnarnir hófu að taka á sig núverandi form, stærð og stíl. Þriðja tímabilið er þegar farartækin hengd á leðurólar og er lokið 1700. Þegar vagnarnir hófu Þróunarferli sitt að taka á sig núverandi form með tilkomu stálfjaðra. Fjórða tímabilið endaði um 1790. Langferðavagnar færðust í núverandi form, stærð og stíl. Fimmta tímabilið markast þegar vagnar voru nær eingöngu hengdir á sporöskjulaga stál fjaðrir. Þessi síðasta óvænta þróunaruppfinning skilaði mikilvægum árangri sem allir hafa áhuga á að nota vagna og langferðavagna smíði. Með tilkomu sporöskjulaga fjaðra minnkaði kostnaður smíða á vögnum búnum hjólum. Þyngdin þróaðist niður vegna minni efnisnotkunar ásamt vagnpartar urðu færri. Samtímis fjölgaði farartækjum mikið og þægindin ásamt viðurgjörningnum um borð óx. Við getum með sanni sagt þetta móti leiðina til eimreiðar eigi rétt á sér. Þróaðist úr sleða í hestvagn. Eðlilegt telst að setja byrði of þunga fyrir herðar okkar að bera að setja byrðarnar á grind sem sleða mætti kalla sem draga mætti á landi. Ekki þurfti mikla reynslu manns til að gera það kleift að sjá fyrir sér besta form sleða og til að undirstrika það fundust gögn um fyrsta sleðann höggvin sem skúlptúrar í veggi Hofs í Luxor í Thebes í Egyptalandi mjög svipaðan þeim sleðum sem ölgerðarmenn í London notuðu. Sleði er byggður upp af tveim trébitum langsum ásamt 5 bita þversum úr tré sem halda saman skíðunum ásamt því að mynda rými til flutninga. Sleðar í alla vega lögun og gerðum eru í notkun í löndum þar sem snjór er að jafnaði yfir vetrarmánuðina vegna þess að sleðar ganga betur í snjó en hjól við þær aðstæður. Inúítar og Lappar nota hærri meiða eða langtré undir sleðann. Meiri snjódýpt er við þeirra aðstæður.
Þessir vagnar voru stöku sinnum ferkantaðir, en almennt hálfhringlaga eða hrossalaga; hringlaga framhliðin í átt að hestunum var há, hliðarnar lægri, bakið var opið og botninn nálægt jörðu svo auðvelt var að stíga inn og út. Hjólin, sérstaklega í Egyptalandi, voru mjög lág, frá 2 fet. 6 tommu til 3 fet. 3 tommu á hæð. Umgjörð líkamans var oft opin, stundum lokuð með leðurskinni eða körfum, og stundum með útskornum við eða upphleyptum málmi. Stangurinn, sem hann var studdur við, sveigðist upp frá botni stöngarinnar að hálsi hestanna eða nautanna, þar sem hann var tengdur við tréok, sem var aftur bundið um líkama og háls hestanna, eða bundinn við horn nautanna. Að bæta við beislum og beislum myndi fullkomna einfalda beislið. Sumir hestar voru festir við stöngina með járnstöng með hnúðum á hvorum enda, sem fór í gegnum hring á enda stöngarinnar, og í gegnum svipaðan hring á hvern púða eða hnakka hestanna. Þetta myndi vera mjög svipað námskrárstikunum sem notaðar eru í nútímanum og myndi leyfa meira. frelsi á hreyfingu en fast ok myndi gefa. Lík þessara vagna, að minnsta kosti í Egyptalandi, voru lítil og innihéldu venjulega aðeins tvær manneskjur sem stóðu uppréttar. Þess má geta að þar sem þeir voru svo litlir gætu þeir ekki verið til mikils gagns, og af smæð hjólanna líka mundu þeir hrökklast við hverja smá hindrun á veginum; og þar sem þeir voru svo nálægt jörðu, þá mundu þeir sem notuðu þá verða fyrir leðju og óhreinindum en þrátt fyrir þessar mótbárur voru þeir notaðir í miklum fjölda. Þeir voru mjög léttir og hægt var að aka þeim á miklum hraða — næstum eins hratt og hestarnir gátu stökkt. Þeir voru mjóir og hentuðu því vel í borgir þar sem götur voru enn mjög þröngar og fjallvegir sem oft voru aðeins fjórir fet á breidd. Þær hæfðu tímabilinu og fólkinu, annars hefði gagnsemi þeirra ekki enst í 2000 ár.
Grískur vagn. ,,Við lesum í fimmtu bók um Iliad: „Hinn ógurlega Júnó leiddi út hina gullslegnu hesta en Heba festi hjólin á járnása vagnlestarinnar. Á hjólunum voru átta pílárar, og hjólin voru úr gulli, og hjólbarðarnir á þeim voru festir með ósveigjanlegum hjólbörðum. Sætið var úr gulli, fest upp á snúru úr silfri. En tungan ( dráttarstöngin) var úr silfri. Á enda stangarinnar var fest gullok og gullin taumur.“
Rómverskur vagn.Egypskur vagn.
Samkvæmt Hómer gæti sterkur maður lyft vagni á herðar sér og borið hann í burtu. Hugsanlega væri þetta án hjólanna, en jafnvel þá hefði það ekki getað verið þyngra en ein af hjólbörunum okkar.
Yfirbyggingar þessara vagna í Egyptalandi að minnsta kosti voru mjög litlar eða smáar, venjulega rúmuðu þær tvær persónur sem stóðu samsíða. Ótrúlegt er að þessir vagnar hefðu verið mikið notaðir vegna smæðar sinnar og lágrar hæðar hjólanna sem gætu hafa stöðvast á næstum hverri smá hindrun sem á vegi varð. Svo voru vagnarnir svo nálægt jörðu að þeir voru mun útsettari en ella fyrir drullu og jarðvegi. Samt sem áður voru vagnarnir notaðir í stórum stíl. Þeir voru mjög léttir og gátu farið geyst, nálega eins hratt og hestarnir gátu. Vagnarnir voru mjóir og hentuðu því vel mjóum stígum fjallanna og þröngum götum bæja og borga, aðeins 121,92 sentimetrar á breidd. Þeir hentuðu tímabilinu og fólkinu ásamt notkunargildi sínu í tæp 2000 ár. Að sögn Hómers gat sterkur maður tekið vagn á herðar sér og borið á brott, hugsanlega án hjóla en samt hafa vagnarnir ekki verið þyngri en hjólbarðar nútímans (1877). Frá Egyptalandi breiddist notkun þeirra út til annarra landa og þeir voru notaðir sem stríðsvagnar í stórum stíl á víðáttumiklum sléttum Asíu. Við lásum um 900 vagna Jabin konungs Sýrlands og 1000 frá konunginum af Zobah. Salomon hafði undir höndum 1400 vagna og kaupmenn hans sáu Norður-Sýrlandi ásamt umlykjandi löndum fyrir vögnum sem sóttir voru til Egyptalands, keyptir fyrir 600 sekels eða £50 stykkið (1877). Þessir kaupmenn voru ekki meðal þeirra síðustu til að fóðra vasa sína vegna föðurlandsástar og sáu þjóð sem gæti orðið þeirra lands óvinur með vel vopnuðu stríði. En ölgerðarmenn í London og Svisslendingar ásamt öðrum fjallabúum nota sleða til að flytja timbur og Hnausaþyrnir niður úr fjöllunum og fyrir hundrað árum þegar litlir vagnar voru ekki eins algengir í Englandi var venja að nota sleða til að flytja heim á bæinn nýslegið hey og knippi af hveiti. Í Norður Ameríku og Norður Evrópu eru sleðar af elegant hönnun á hverju ári. Í Hollandi og Belgíu eru sleðar notaðir allt árið. Manndregnir á götunum flytjandi kjöt, gænmeti og brauð. Egyptar eru í fararbroddi landa sem skilja eftir sig skráningu lista og framleiðslu sprottin úr menningarþróun. Egyptar gátu státað af snemma í veraldarsögunni byggingar samsettar úr risa steinum sem sleðar báru ásamt því að notaðir voru kefli undir sleðann eða steininn. Í fyrstu voru hjólin skífur sem söguð voru þversum úr trjábolnum sem svo voru rammlega festar á öxull. Hjólin snúast saman undir fyrstu vögnunum. Smærri vagnar eru smíðaðir með öxull sem snýst með hjólunum í Portugal, Spáni og Suður Ameríku. Fyrstu vagnarnir voru að best séð verður út búnir með dráttarpóst fyrir að minnsta kosti tvö dráttardýr spennt saman hlið við hlið fyrir vagninn. Það sem mælir gegn hjólum og öxli í heilu lagi eða föst saman er að erfitt er að snúa ökutæki í þröngum aðstæðum. Allir sem reyna að aka garðvaltara fyrir krappt horn geta sannfært sjálfan sig um þetta. Því að þótt ytri brún keflisins snúist/rúlli eðlilega, meðan innri brúnin rennur á yfirborðinu, þá ætti innri brúnin að snúast/rúlla sjálfstætt. Séð varð snemma í Egyptalandi að betra væri að hafa öxulinn fastan og leyfa hjólunum að snúast sjálfstætt hvort frá öðru. Hjólum búnir vagnar komu sennilega snemma inn í þróunina í Egyptalandi. Strax kallaðir Car eða Chariot. Biblían þýðir venjulega sem ,,Chariot”. Málverk og skúlptúrar á veggjum Hofanna þúsunda ára gamlir geta kennt okkur nákvæmt útlit vagnanna (the Chariots). Þeir eru okkur mjög hugleiknir, enda veitt æðstu leiðina til að flytja manninn Þúsundum saman fyrir Krist. Þessir vagnar voru líka til fyrirmyndar allra vagna þessara tíma. Við sjáum einstaka orð sem lýsa vögnunum bæði af Homer, sem var uppi fyrir Krist og Moses sem uppi var um 500 árum fyrr. Orðin eru tæknilegs eðlis, eins og. Öxlar, Nöf, Félagar, Hjólbarðar, Pílárar og svo framvegis. Tæknileg orð gefa í skin að list sem hafði þessi hugtök hljóti að hafa verið til löngu fyrr en skrásetjarinn sem talar um þessa list. Núna gefa tæknileg hugtök til kynna að listin, sem bar slík hugtök, hljóti að hafa verið til áður en sá sem þetta ritar talar um listina, svo að ef við hikuðum við að segja frá því að hvenær vagnarnir voru höggnir og málaðir á veggi egypsku musteranna er okkur fullljóst að höfundarnir sem við nefnum, hafa haldið því fram. Móses notaði sama orð þegar hann lýsti hjólunum á griphliðinni sem var í keflinu mikla sem presturinn notaði, og Hómer, þegar hann lýsti vagni Júnó – gyðjunnar, sem var vagn hennar. Notaði sömu hugtök.
Dan Booher afhendir U.S. Mail hjá Fountain City Route no 1 í Knox County, Tennessee, 1900. Hestpóstvagn bandarískur póstvagn. Heimild: Almenningsbókasafn Knox-sýslu.
Conestoga-vagninn (óþekkt dagsetning og staðsetning). Á liðnum tímum, þegar bandarísku landamærin báru ótæmandi möguleika, varð til undur sem kallast Conestoga-vagninn – óviðjafnanlegur risi síns tíma. Líkt og hinir voldugu 18 hjóla vörubílar nútímans fóru þessir sérstöku vagnar ævintýralegar ferðir, með dýrmætan farm af fullunnum vörum og lífsnauðsynlegar vistir inn á ónumin vestræn svæði. Þeir voru hlaðnir tunnum fullum af hveiti, viskíi, tóbaki, loðfeldum, kolum, járni og mörgum öðrum mjög eftirsóttum óbyggðavörum. Að verða vitni að glæsileika þeirra var að sjá „verslunarskip innanlandsins “,
blaktandi hvít yfirbyggingarsegl þeirra flöktandi eins og alvöru segl. Þessir vagnar eru upprunnir nálægt rennandi Conestoga-ánni í hjarta suðausturhluta Pennsylvaníu og höfðu sérstaka og snjalla hönnun. Einstök niðurbogadregin hlífðarsegl þeirra veittu góða vernd dýrmæts farms sem var tryggilega staðsettur innan. Sérstaklega breið hjól fóru yfir gróft landslag og sigruðu allar hindranir. Hins vegar var Conestoga-vagninn ekki bara nytjahlutur heldur grípandi listaverk. Þessir vagnar, sem tákna hinar ríku hefðir þýsk-amerísks alþýðuhandverks, voru skreyttir líflegum bláum litbrigðum, áberandi með sláandi snertingum af rauðum klæðum. Yfirbyggingin eða kassinn sýndi með stolti flókið járnverk og bætti upplifun af glæsileika við traustan ramma þeirra. Þegar tíminn leið og aðdráttarafl vesturslóðanna varð alkunna, breyttist Conestoga-vagninn í lipra hliðstæðu þekkta sem sléttuskútu. Þessir vagnar voru smærri og léttbyggðari og skorti þá sérstöku sveigju sem einkennt hafði forvera þeirra. Samt báru þeir enn þá anda hugrekkis Conestoga-forfeðra sinna ásamt dulúð óbyggðanna.
Heimild: þýðing á grein eftir Minakshi minakshi Facebook
Teikning nr. I, táknar bæjarvagn, almennt talinn umfram alla aðra sem kjóla1– eða dómvagn2. Er vagninn sérstaklega skreyttur af þessu tilefni, þó að hann sé almennt notaður í öðrum tilgangi, þó að hann sé almennt notaður í öðrum tilgangi. Þessi vagn er af Frökkum kallaður Coupe3, enda í raun niðurskorinn vagn; hluti af framendanum er skorinn í burtu og aðeins eitt sæti eftir. Áhrifin eru ánægjuleg; línurnar á framendanum falla hver í aðra í tignarlegum sveigjum, og minnkandi hlutinn fyrir ofan gefur pláss fyrir lampann án þess að trufla útlínurnar. Að öðru leyti líkist vagninn bæjarvagninum sem áður er lýst. Hægt að gera sömu breytingar í þeim tilgangi að ferðast, þegar vagninn verður að póstvagni (post chase). — Á þessari teikningu mun glöggur áhorfandi uppgötva nokkra galla. Undirfjöðrin að framan er of lágt niður og fjarlægðin er of mikil á milli efri og neðri beygjunnar. C-fjaðririn að framan rís ekki tignarlega úr rokkernum4 sínum. Lykkjan að framan er ekki fínlega mjókkuð og er illa sett á yfirbygginguna. Afturhluti C-fjaðranna er líka gallaður og botninn á undirstöðu kúsksætisins (Salisbury-boot) hefur enga ákveðna línu. Neðsti bogaferill yfirbyggingarinnar er líka ójafn.
„Salsbury boot“ er strikað kringum með gulu. Uppstigið er með tveimur þrepum til að vagnstjórinn fái aðgang að kassasætinu.
Svipaður vagn er smíðaður, án undirfjaðra og með hreyfanlegan fram- og afturenda hangandi í C-fjöðrunum; farþegar og farangur hvíla allt á C-fjöðrum. Á afturendanum er pallur fyrir tvo þjóna og á framendanum er pallur, sem getur borið kystil að innan. Á þaki yfirbyggingarinnar getur verið farangursbox (imperial)5 og í fremri enda vagnsins er fest stór aurhlíf klædd japönsku leðri; á milli þess og hússins er staðsetning fyrir kúskinn. Þetta formar að öllu leyti venjulegan póst Chariot (Post Chaise). Lamparnir eru svartir og færanlegir og hlíf yfir glerið á daginn.
Til notkunar í langferðum er hægt að færa sæti til og skipta út hamarsklæðissæti og fylgihlutum. Ef ekki er hægt að liggja endilangt inni í húsinu er hægt að taka neðri hluta framhliðarinnar af og lengja framendann í pall sem kallast svefnhús.(dormeuse)6. Sjá mynd.
Þessi vagn er með Imperial box á þaki og imperial insigli á hurðum. Svo er hann útbúinn sem svefnhús.
Kjólavagn: Konur notuðu stundum þennan vagn frekar en að ganga uppstrílaðar í miklum kjólum. ↩︎
Eftirfylgni, eftirlit og ábyrgð á umsjón með meðferð lögfræðilegs máls fyrir skjólstæðing (með framkvæmd málsins). Fagleg ábyrgð er persónuleg. ↩︎
Imperial-vagninn var merktur innsigli um vald ættarinnar og var aðeins notaður við mikilvægustu atburði. Í fyrsta lagi var hann teiknaður af sex hvítum hestum frá Kladrub-keisarafola. Breyttist það snemma á 19. öld í átta. ↩︎
Einn af þeim einstöku mönnum sem ljósmynduðu söguna okkur til góða!
Stækkun af mynd af Custer-leiðangursvagnalestinni
William Henry Illingworth fæddist í Leeds á Englandi 20. september 1844. Hann flutti með foreldrum sínum til Fíladelfíu í Pennsylvaníu á meðan hann var enn ungur. Árið 1850 flutti fjölskylda hans til St. Paul, Minnesota, þar sem faðir hans rak skartgripafyrirtæki. Illingworth hjálpaði til í bransanum þar til hann var um 20 ára gamall, þegar hann flutti til Chicago til að læra blautplötuljósmyndun.
Eftir að hann sneri aftur til Minnesota vann hann í leiðangri til Montana, síðar valdi George Armstrong Custer hann til að vera ljósmyndari Black Hills-leiðangurs síns. Verk Illingworth veittu síðari kynslóðum innsýn í helstu atburði á sínum tíma. Stækkun myndar af Custer Expedition vagnalestinni sem fór niður Castle Creek dalinn 26. júlí 1874 (ljósmynd af William Henry Illingworth, Devereux Library Archives, Illingworth-809). Leiðangur Custer inn í Black Hills samanstóð af 1.000 hermönnum úr sjöunda riddaraliðinu hans, 110 vögnum, 70 indverskum skátum, fjórum fréttamönnum og tveimur gullnámumönnum. Inneign: Viðkomandi eigandi. Heimildir: Viral Videos 4.5 Facebook.
Hinn goðsagnakenndi fjallamaður skildi eftir sig arfleifð sannleika og skáldskapar um lífsreynslu sína sem veiðimaður og brautryðjandi Vestursins og BNA
FjallamaðurinnJames Beckwourth fæddist um 1800 í Virginíu en faðir hans flutti hann til Missouri þegar hann var um níu ára gamall. Hann fór vestur árið 1824 með Rocky Mountain Fur Company og bjó síðan mestan hluta ævi sinnar á Vesturlöndum sem veiðimaður, fjallamaður, brautryðjandi og hermaður. Mynd fengið að láni frá True West Archives
Tilvitnun!
„Við komumst að Ameríkudalnum án minnstu slysa og brottfluttir lýstu yfir fullri ánægju með leiðina… Norðurleið hafði fundist og borgin hafði fengið hvatningu sem myndi koma henni lengra en allar systur hennar á Kyrrahafsströndinni. Ég var stoltur af árangri mínum og var nógu vitlaus til að lofa sjálfum mér verulegri viðurkenningu á vinnu minni.“ — Tileinkað James Beckwourth af T.D. Bonner við komu fyrstu vagnalestarinnar sem ferðaðist um Beckwourth-slóðina í Marysville, Kaliforníu
Maðurinn, goðsögnin, James Beckwith (breytt í Beckwourth árið 1853), vann sér sess í efstu röðum fjallamannanna sem opnuðu vestrið. Jim reið, fangaði, veiddi, verslaði og barðist við hlið margra af þessum hrikalegu einstaklingum sem urðu goðsagnir um loðdýraverslunartímabilið. Þetta var fyrsta verkið á ferlinum sem landamæramaður óbyggðanna sem nær yfir um það bil 50 ár. Jim ferðaðist um landið, vitni um vaxtarverk hennar. Hann var við marga mikilvæga atburði í sögu Bandaríkjanna, þar á meðal uppreisnina (Bear Flag Rebellion), Seminole-stríðin og Sand Creek-fjöldamorðin. Hann var stríðshöfðingi meðal kráku-indíána. Ferilskrá hans inniheldur margvísleg störf – fangari, skáti, veiðimaður, vagnstjóri, hótelstjóri, sendiferðamaður, kaupmaður, hestaþjófur, kappi, leitarmaður og fjárhættuspilari svo eitthvað sé nefnt. Beckwourth er minnst meira fyrir kynþáttaarfleifð sína en hið ótrúlega líf sem hann leiddi. Jafnvel með frægðarferillsskrá, jafna eða betri en margir samtímamenn hans, fékk Beckwourth ekki alltaf þá virðingu sem hann hafði áunnið sér.
Tilvitnun!
„Beckwourth, blanda af frönsku, amerísku og blökkumannablóði1… er grimmur á versta stimpil, blóðugur og svikull, án heiðurs eða heiðarleika…“ — Francis Parkman
Í ljósi þess ósamræmis skráarhalds sem tengist loðdýraviðskiptum er fordæming Parkmans á Beckwourth meira sem kynþáttahvöt, frekar en kaldur lestur á sögulegu meti. Blandaður bakgrunnur Jims, óbilandi val hans á að lifa sem indjáni, margar eiginkonur hans og hrósandi stolt hans yfir eigin afrekum fór ekki vel með marga Bandaríkjamenn, sérstaklega í heimi þar sem litað fólk átti ekki að rísa upp á stig af frægð sem hann náði.
BaráttaBeckwourth í málefnum bandarískra indíána var ekki vinsæl í raunveruleiki hans. Þetta er forvitnilegur þáttur í lífi hans. Sem krákustríðsleiðtogi, útsendari hersins, útrásarvíkingur og vígamaður hafði hann ástæðu til að berjast við Lakota, Cheyenne og aðra ættbálka í fjölmörgum aðgerðum. Samt tók hann upp málstað þeirra og færði rök fyrir sanngjarnri meðferð af hálfu stjórnvalda og hvíts samfélags. Þegar Jim var kallaður til að bera vitni í yfirheyrslu þingsins um Sand Creek fjöldamorðin, lokuðu fulltrúar hersins á vitnisburð hans um samtöl hans við frumbyggjafanga og eftirlifendur fjöldamorðingja. Herinn hélt því fram að Beckwourth væri að fremja landráð með því að reyna að setja sjónarmið óvinar inn í málsmeðferðina.
ÞegarBeckwourth varð vitni að mikilli snjókomu á Donner Lake-vagnslóðinni (Summit House í Dutch Flat) leitaði hann og fann lægri vagnaleið fyrir námuverkamenn og brottflutta, sem hét Beckwourth-skarðið
Beckwourth hafði óþarflega gaman af að tala um sjálfan sig við hvern þann sem vildi hlusta. Í því ferli skildi hann eftir sig eftirtektarverðan fjölda frásagnasagna af ævintýrum sínum og óförum. Jim var dálítill skemmtikraftur í félagslegum aðstæðum. Skreyting kom sögumanni sem annað eðli. Jim leit ekki á sig sem annálahöfund sem talaði til sögunnar. Sumar sögur um hann eru sannar en aðrar eru lauslega byggðar á staðreyndum. Enn fleiri minningar voru búnar til af James og fleiri sem aðrir, þar á meðal kjörinn ævisöguritari hans T.D. Bonner. Bonner á heiðurinn af því að pússa upp minningar Beckwourth og virðist hafa fundið upp nokkur smáatriði í ferlinu. Samuel Butler skrifaði: „Hver heimskingi getur sagt sannleikann, en það krefst einhvers vits manns til að vita hvernig á að ljúga vel.
Óljósar staðreyndir eru algengar á þessu tímabili. Margir samtímamenn Beckwourth, eins og Jim Bridger, voru þjakaðir af sömu hneigingu til að spynna sögur og efla eigin goðsagnir án þess að vekja upp gremju eins af fremstu samtímasagnfræðingum þjóðarinnar.
Beckwourth útbúinn sem frumbyggjahermaður
Afleiðingin af öllum þessum málæði og „fægingu“ ófullkominna endurminninga er sú að fyrir verulegan hluta af því sem við höfum heyrt um Beckwourth er enn erfitt að skilgreina nákvæmlega hvað gæti verið staðreynd. Það er samræmi í lýsingum þeirra sem kynntust honum um ástúð hans, hugrekki og sanngirni í viðskiptum sem bera vott um áreiðanleika. Slæmt minni Jims fyrir dagsetningum og stafsetningu örnefna flækir tilraunir til að koma í veg fyrir þátttöku hans í nokkrum atburðum. Fæðingardagur hans, upplýsingar um ættir hans af blönduðum kynþáttum, staða hans meðal kráku-indíána, stafsetning nafns hans og jafnvel dánarorsök hans hafa óljósar hliðar á þeim.
Gull- og kvikasilfursvæðið í Kaliforníu, 25. júlí 1848, var eitt af elstu kortunum til að sýna slóðir til gullsvæða Sierra Nevada. Kort með leyfi Bókasafns þingsins (Library of Congress).1851 kort af Kaliforníu uppfært 1860 og merkir greinilega Beckwourth-skarðið á landamærum Nevada og Kaliforníu sem og slóð Beckwourth (Beckwourth’s Trail) að suðurenda þess í Marysville.
LýsingarBeckwourths á lífi meðal krákufólksins hljóma sannari en sjálfselskulegri lýsingar hans á bardaga og lifun. Eins og hjá mörgum samtímamönnum hans, neytum við endurminninga þeirra með fyrirvara. Kannski í leit okkar að óviðunandi sannleika sögu mannsins höfum við glatað merkingu uppgangs hans frá auðmjúku upphafi til að ná árangri og lifa af í heimum þar sem líkurnar á andstöðu við hvort tveggja stóðu gegn honum. Það er nóg að segja að Beckwourth var mjög virkur á tímum loðdýraverslunar og opnun Vesturlanda í kjölfarið. Fáir samtímamenn hans náðu yfir jafn mikið landsvæði og voru viðstaddir jafnmarga atburði sem mynduðu flókna sögu útþenslu vestur á bóginn.
Halló, Kalifornía!
Uppgötvun gulls í Sutter’s Mill við American Fork River setti af stað alþjóðlega fólksflutninga sem Jim var vel í stakk búinn til að nýta. 1849 hafði Jim starfað sem sendimaður og búfjárkaupmaður. Tekjur hans bættust við vinnu hans sem spilasjónhverfinga (monte). Í stuttan tíma var Jim stórkostlega ríkur af vinningum sínum. Allt of fljótt var peningunum eytt og hann flutti til Grænviðardals þar sem hann var lagður niður um veturinn vegna gigtar.
Þegar heilsa hans batnaði tók hann upp á að narra Kaliforníubúa sem yfirgáfu fyrri störf sín til að sækjast eftir ríkidæmi í El Dorado. Vorið 1850 reyndi Jim fyrir sér við leit. Það var í þessum könnunum sem hann tók eftir lágu skarði (1,591 metri2 yfir sjávarmáli) sem virtist fara yfir Sierra Nevada. Jim áttaði sig á tækifærinu, sneri aftur eftir misheppnaða tilraun sína til að gera aðra ríka og kannaði skarðið. Hann ákvað að leiðin væri hentug fyrir vagna og útvegaði gott gras og vatn með mildara landslagi innan skarðsins en hinar sannreyndu vagnaleiðir. Erfiðar lexíur Donner-flokksins 1846-47 sem fóru yfir hærra skarðið voru ljóslifandi minning í Kaliforníu og Truckee-leiðin í gegnum það sem síðar varð Donner-skarðið – 2,151 metri3 yfir sjávarmálshæð – sem leiddi til Johnson’s Ranch varð nánast ófær á meðan snjóþungu mánuðina. Þessir óheppnu brottfluttu gripu til morða og mannáts til að lifa af. Hrikalegar sögur þeirra sem eftir lifðu urðu alræmdar og slógu jafnvel á leiðina, þrátt fyrir að draumsýn auðæfa svifu enn einu sinni yfir Sierra.
UppgötvunJames Marshall á gulli í Sutter’s Mill hleypti af stað gullhlaupinu í Kaliforníu. Með leyfi bókasafns þingsins
Gert var ráð fyrir að skarð Beckwourth, í næstum 560 metra lægri hæð en Donner-skarðið, yrði áfram snjólaust lengur og hefði við minna af snjó að glíma á tímabilinu. Jim viðurkenndi að skarðið hans, staðsett norðan Truckee-leiðarinnar, hefði möguleika á að verða vinsælasta leiðin. Hann tók að sér að þróa slóð í gegnum skarðið með eigin fjármagni. Samkvæmt Beckwourth samþykkti Marysville, sem þegar þjónaði sem stuðningsmiðstöð margra náma í norðri, að hjálpa til við að styðja við veginn. Vagnvegur sem tengdi samfélagið í austri og leyfði ferðalöngum beinan aðgang væri æskileg þróun.
Beckwourth tók að sér að leggja nýja vagnveginn vandlega. Leiðin lagði af stað frá Truckee-leiðinni í Glendale-dalnum nálægt nútímalegum stað Sparks, Nevada, og tók norðurleið og skipti lengd ferðar út fyrir áskoranir sem skapast af halla. Hlykkjóttur slóðinn fór í gegnum tiltölulega greiðfært skarðið sem Jim uppgötvaði og beygði stóran boga til norðurs. Áfangastaður Beckwourth-leiðarinnar var Bidwell Bar Ranch, þar sem vagnvegur lá inn úr austri og endurbættur vegur lá norður til Marysville þaðan. Alls fór hlykkjótt leið Jims um 125 kílómetra.
Vöruvagnar og vagnalestir ferðalanga lágu um slóð Beckwourth austur og vestur yfir Sierra Nevada á 1850 og 1860, en vagnaferðir drógust saman með komu Central Pacific Railroad. Myndir með leyfi bókasafns þingsins
Eins og flestar nýjar vagnaleiðir tímabilsins var slóð Beckwourth auglýst með ákveðnum ýkjum. Jim sagði að þetta væri „besti vagnavegurinn“. Aðrir ýttu undir gnægð þess af góðu grasi og vatni, hvort tveggja nauðsynlegt til að halda búfénaði heilbrigðum. Skarðið leiðin var borin saman við Suðurskarðið (South Pass) í Wyoming fyrir að sýna aflíðandi halla. Það er óumdeilanlegt hversu auðveld leiðin er. Hins vegar er skarðið aðeins lítill hluti af langri leið. Það eru um það bil 94 kílómetrar4 af krefjandi ferðalögum handan vesturenda skarðsins. Ferðalangar, sem voru viljugir og vogaðir að laðandi aðgangs að skarðinu, komust fljótlega að því að grýttur slóði og yfirferðir um fimm fjöll voru fram undan. Erfiðleikarnir í landslagi náðu hámarki við að fara upp á fjallið nálægt Beckwourth’s stríðshestabúgarðinum (War Horse Ranch), þar sem hótel hans og verslunarstaður voru staðsett. Þegar John Denton ferðaðist um leiðina árið 1852 lýsti John Denton fjallinu sem „… fjalli sem er fjall…“ og grýttu með halla sem nálgast brekkuna á þaki húss. Allir þessir erfiðleikar litu vel út samanborið við Donner-skarðið. Miklir snjóskaflar, sem voru tíðir í Donner-skarði, gátu stöðvað ferðalög sem dregin voru áfram af búpeningi á þann hátt að halli og grýtt landslag passa sjaldan saman.
Ferðalangar voru ekki einu notendur vagnslóðar Beckwourth. Námuverkamenn sem sóttust eftir fjársælum frama á gullvöllum Kaliforníu eða Comstock í Nevada notuðu einnig auðveldari lægri leið brautarstjórans norður að Donner-skarði. Með leyfi Sögufélags Kaliforníu (California Historical Society).
Leiðsögumaður, bóndi, tollamaður og kaupmaður
1851 stýrði Jim fyrstu vagnalestinni í gegnum skarðið og inn á Marysville-svæðið.
Meðlimur þessarar vagnalestar var hin 11 ára Ina Coolbrith, sem átti að verða skáldaverðlaunahafi Kaliforníu. Litla stúlkan var hrifin af töfrandi leiðsögumanni þeirra. Hann var hávaxinn, dökkhærður, hár fléttað í krákustíl og í alla staði gangandi, talandi ímynd af hetjulegu Klettafjallamönnunum (Rocky Mountain-mönnunum) sem opnuðu Vesturlönd. Hún segir frá gleðinni yfir því að fá að fara með systur sinni yfir skarðið sitjandi berbakað á einum af hestum Jims. „Hér er Kalifornía, litlar stúlkur, hér er ríki ykkar,“ man hún eftir því að hann tilkynnti. Í óheppilegum snúningi örlaganna brann bærinn til kaldra kola. Var þetta hátíðarslys eða íkveikja? Eins og heppnin var með James, var brennan í Marysville eignuð honum í slúðursögu, þrátt fyrir að hann nyti góðvildar samfélagsins í Marysville til að hjálpa honum að endurheimta kostnaðinn við að undirbúa slóðina.
1. september 1851 lagði Beckwith & Company fram beiðni til bæjarráðs Marysville til að reyna að fá endurgjald fyrir útlagðan kostnað við vagnslóðina. Skjalinu var vísað til nefndar og var aldrei brugðist við því. Peningarnir sem Marysville sagðist hafa lofað stóðust ekki og Jim ákvað að gera það besta úr hlutunum. Hann lagði fram landkröfu árið 1852 og byggði hótel og verslun á búgarðinum sínum í Sierra-dal (bráðum Beckwourth-dalur). Ekki var hann einn um að koma á fót þessum gististöðum og verslunum til að þjóna umferðinni. Stríðshestabúgarður hans varð miðstöð viðskiptastarfsemi. Áreiðanlegasta gullið í Kaliforníu var við námuvinnsluna og Beckwourth var fær sölumaður. Jim gat byggt rammahús, það fyrsta sem margir ferðalangar sáu í margra mánaða ferðalagi. Jim skemmti viðskiptavinum sínum með því að rifja upp þætti, bæði raunverulega og ímyndaða, úr ævintýralegu lífi hans. Næsta ár var Jim önnum kafinn í litlum kofa við að rifja upp endurminningar sínar fyrir T.D. Bonner.
1853 reyndist slóð Beckwourth vera farsæl. Erfitt er að ákvarða nákvæman fjölda brottfluttra sem notuðu nýju leiðina en að sumu leyti var hún vinsælasta leiðin til skamms tíma. Notkun Beckwourth-slóðarinnar hélt áfram inn á 1860 en umferð minnkaði þegar tollar voru lagðir á notkun hennar. 1855 yfirgaf Beckwourth vagnaveginn sinn, flutti til Colorado og opnaði almenna verslun. Það voru næg ævintýri milli 1855 og dauða hans árið 1867 (eða 1866) til að fylla flesta ævi. Hann barðist gegn Apachum og Cheyennes sem vígamaður. Hann var útsendari fyrir herinn við fjöldamorðin í Sand Creek (29. nóvember 1864) og var ýmist eitraður fyrir eða lést af náttúrulegum orsökum þegar hann leiðbeindi hernum til Kráku (Crow) þorps í Montana. Segðu hvað þú vilt um James P. Beckwourth, líf hans var ekki leiðinlegt.
Fáum við einhvern tíma að vita allan sannleikann um hið goðsagnakennda vestræna líf James Beckwourth? Líklega ekki, en hann er enn einn besti meðal ungmennanna sem fóru vestur með William Ashley’s 100 árið 1824. True West Archives
Járnbrautir voru opnar fyrir glæpagengjum í Oklahoma og víðar!
Síðasti sagnfræðingur landamærasögu Oklahoma, lögreglumenn og útlaga, Glenn Shirley. Hann sagði að það væru fleiri rán á póstvögnum og lestum á tvíburasvæðunum1 en nokkurs staðar á vesturlandamærunum. Fyrsta járnbrautin sem fór inn í Oklahoma fylki árið 1871, var Missouri, Kansas og Texas járnbrautin, þekkt af frumkvöðlum og heimamönnum sem „The Katy“. Fyrsta Katy lestarránið á skrá var framið af hljómsveit Cherokees. Það átti sér stað um 10 mílur norður af nýju Red River-borginni Denison, Texas, í Choctaw-þjóðinni, sumarið 1873. Sagt var að ræningjarnir hefðu tekið inn 2.000 dollara í reiðufé auk töluverðs magns hringja og úra frá farþegum.
Lestarrán á Oklahoma- og frumbyggjasvæðunum versnuðu eftir 1890, þegar Oklahoma-svæðið var stofnað. Á þeim tíma voru fleiri járnbrautir sem fóru um svæðin. Í maí 1891 rændi Dalton-gengið AT&SF (Santa Fe) járnbrautarlest í Wharton, Oklahoma Territory, nú Perry, Oklahoma. Bob Dalton og George Newcomb biðu í geymslunni eftir að hraðlestin kæmi. Restin af klíkunni beið við birgðagarðana. Þegar lestin kom inn á stöðina, hoppuðu Dalton og Newcomb inn í stýrishúsið á gufuvélinni með brugðnar byssur og sögðu vélstjóranum að aka lestinni í geymslurnar og stoppa þar. Vélstjórinn gerði eins og honum var sagt. Í birgðastöðvunum voru vélstjóri og slökkviliðsmaður leiddir að lestarvagni og skipuðu lestarstarfsmanni að opna hurðina. Skotum var hleypt inn um dyrnar og lestarstarfsmaður opnaði hana. Félagar gengisins sögðust skjóta þá sem settu höfuð sitt út um glugga. Dalton-genginu tókst að ná í tvo poka af peningum. Emmett Dalton fullyrti síðar að klíkan hefði fengið 14.000 dollara fyrir ránið.
Daltonarnir!
Í júní 1892 rændi Dalton-gengið Santa Fe-járnbrautinni við Rauðklett 2. Gerðist þetta 15 mílur norður af Wharton á Oklahoma-svæðinu. Dalton -gengið komst að því að það yrðu 75.000 dalir af indjánaeftirlaunasjóði flutt um Santa Fe þann 1. júní. Dalton-gengið hafði með sér þekktan útlaga að nafni Bill Doolin þegar þeir rændu þessari lest. Gengið gat aðeins opnað annað af tveimur öryggishólfum í lestarvagninum og fékk ekki meira en 11.000 dollara. Eftir þetta rán var mikill hópur lögreglumanna settur á vettvang til að finna Dalton -gengið en án árangurs. Santa Fe Railroad bauð 500 dollara fyrir handtöku hvers félaga gengisins.
Á þessum tíma, á tvíburasvæðum, var greint frá því að það væru 11 menn í Dalton-genginu, þar á meðal bræðurnir: Bob, Grat og Emmett Dalton. Fimmtudagskvöldið 14. júlí 1892 var Katy-lestin númer 2 norður á leið þegar hún stoppaði í Adair í Cherokee-þjóðinni, um 20 mílur suður af Vinita, frumbyggjaverndarsvæðinu, um klukkan 21:42. Umboðsmanni stöðvarinnar var skipað undir byssuógn að flagga lestinni til stöðvunar. Tveir vopnaðir menn tóku fljótt við stjórn gufuvélarinnar en hinir tóku við af stjórnanda og lestarstarfsmönnum.
Án þess að útlagarnir vissu, voru skipaðir lögregluþjónar með leynd um borð í lestinni til að verja hana gegn ræningjum. Meðal þeirra var járnbrautarlöggan John J. Kinney. Undirforingi Kinney Sid Johnson og þrír meðlimir indversku lögreglunnar í Bandaríkjunum, Charles LeFlore lögregluforingi, Alf McKay og Bud Kell. Leynilöggan steig út úr lestinni til að takast á við ræningjana og næstum samstundis særðust Kinney, LeFlore og Johnson. Lögreglumennirnir sóttu skjól í kolahúsinu. Útlagarnir notuðu lestarmennina sem mannlega skyldi í skotbardaganum. Lögreglumennirnir hættu að skjóta af ótta við að skjóta einn af saklausu lestarstarfsmönnunum.
Á meðan voru aðrir meðlimir gengisins að ausa stöðugri skothríð inn í hraðlestina. Flugumaður 2 opnaði hurðina og veitti ræningjunum aðgang að vagni. Ræningjarnir rændu peningaskápnum í hraðlestinni fyrir 17.000 dollara en tókst ekki að fá umboðsmann stöðvarinnar til að opna peningaskápinn á stöðinni. Á leið út úr bænum skaut klíkan tvo óvopnaða lækna sem sátu fyrir utan lyfjabúðina. D. L. Goff læknir lést af byssuskoti sínu og læknir T.S. Youngblood missti fót af byssusári sínu. Eftir þetta rán setti Katy Railroad 5.000 dollara verðlaun fyrir hvern meðlim gengisins, sem innihélt Dalton-bræður, Dick Broadwell, Charlie Pierce, Bill Doolin og William Power.
Átta útlagar stefna til Adair, Oklahoma. Til viðbótar við skelfilega hegðun þeirra deila þeir sameiginlegum örlögum: Allir munu þeir stöðva byssukúlu en aðeins einn mun lifa til frásagnar. Talið er að ræningjarnir hafi verið Bob Grat, (nýsloppinn úr fangelsi í Kaliforníu) og Emmett Dalton, Bill Doolin, Bill Power, Dick Broadwell, Charley Pierce og Bitter Creek Newcomb. List eftir Bob Boze Bell/Dagblaðaklipping með leyfi Newspapers.com
Opið rántímabil á lestum
Annað lestarrán gerðist í Wharton 8. september 1892. Fimm menn héldu lestinni, náðu hraðlestinni, opnuðu peningaskápinn og fundu ekkert sem var þess virði að ræna. Þeir rændu tveimur körfum af vínberjum. Þriðja lestarránið var í Wharton 8. nóvember 1892. Þrír hvítir menn tóku með byssuvaldi Santa Fe farþegalest á suðurleið. Ræningjarnir náðu aðeins nokkrum litlum pökkum og tóku Winchester-riffil og byssur lestarstarfsmannanna. Í janúar 1893 voru tveir ræningjanna, Jesse Jackson og Scott Bruner, handteknir eftir mikinn byssubardaga með lestarleynilögreglu undir forystu Black bandaríska marskálkanna Rufus Cannon og Ike Rogers. Á stuttu færi skaut Cannon í annan handlegg Jacksons í skotbardaganum. Útlagarnir voru afhentir Heck Thomas aðstoðarforingja Bandaríkjanna í Bartlesville. Annar maður í gæsluvarðhaldi að nafni Ernest Lewis snerist og vitnaði í þágu ríkisins um ránið til yfirvalda.
Þann 20. október 1894 var farþegalest frá Missouri Pacific Railroad rænd í Coretta, Creek Nation, nú Okay, Oklahoma, fimm mílur suður af bænum Wagoner. Glæpagengisfélagi tengdi hliðarspor á meðan lestin var á um 25 mílna hraða. Lestin fór á hliðarsporið og rakst á nokkra lestarkassavagna á brautinni. Ræningjarnir gátu rænt peningaskáp um borð í hraðlestinni í sömu aðgerð. Ræningjarnir gátu ekki opnað öryggishólfið í skápnum. Farþegarnir voru rændir peningum sínum og verðmætum þegar ræningjarnir fóru í gegnum lestarvagnana. Ræningjarnir skutu út um hvern glugga í lestinni og stálu meira að segja gufu- og dælumælinum í eimreiðinni. Black Creek Freedman útilokar Buss Luckey og allt blökkumannagengi hans sem samanstendur af Bob Elzey og bræðrunum Frank, Henry og Will Smith.
Þann 8. nóvember 1892 rændu útlagamennirnir Scott Bruner og Jesse Jackson farþegalest suður af Wharton, Oklahoma Territory. Seint í janúar 1893 náðu lögreglumennirnir Isaac Rogers (fyrir ofan) og Rufus Cannon (neðar) tveimur ræningjum. Í byssubardaga sem fylgdi tók Cannon af hönd Jacksons með haglabyssu, þegar þeir voru handteknir. Myndir með leyfi True West Archives
Texas Jack
Fyrsta farþegalest Katy, Katy Flyer á norðurleið, var rænd aðfaranótt 13. nóvember 1894. Glæpaforinginn var hvítur maður að nafni Nathaniel „Texas Jack“ Reed ásamt þremur hörku blökkumönnum sem áttu sér engan morgundag: Buss Luckey, Tom Root og Will Smith. Ránið átti sér stað í Blackstone Switch, nálægt Wybark, átta mílur norður af Muskogee á indverska yfirráðasvæðinu. Skiptu útlagarnir lestinni á hliðarspor við meginsporið. Lögreglumennirnir Bud Ledbetter og Paden Tolbert. Goðsagnakenndir lögreglumenn frá indjánayfirráðasvæðinu fóru sem verðir í hraðlestinni. Í lestinni voru 60.000 dollarar í gulli og silfri. Mikill skotbardagi hófst og útlagarnir náðu ekki hraðlestinni. Texas Jack fór rænandi og ruplandi meðal farþeganna meðan byssubardaginn stóð. Rændi hann 460 dollurum, átta úrum og þremur skammbyssum.
LestarræninginnTexas Jack Reed fór í alríkisfangelsi fyrir glæpi sína en eftir að hann var látinn laus lifði hann umbótalífi sem sýningarmaður og prédikari. True West Archives
Þegar Ledbetter fór af vettvangi skaut hann Texas Jack með Winchester sínum og særði hann alvarlega. Buss Luckey sótti Jack og útlagarnir komust í skyndi á hestbaki. Luckey var síðar handtekinn af yfirvöldum og dæmdur með vitnisburði frá Root, sem sneri sönnunargögnum ríkisins. Root var síðar drepinn í skotbardaga; Smith var aldrei handtekinn. Í Arkansas gaf Reed sig fram og dómarinn Isaac C. Parker dæmdi hann í fimm ára dóm. Þegar Reed kom út gerðist hann guðspjallamaður og ferðaðist í villta vestrinu.
Farþegalest Rock Island Railroad á suðurleið var rænd 3. apríl 1895 á Oklahoma-svæðinu. Hópur fimm manna undir forystu William „Tulsa Jack“ Blake og Red Buck Weightman ruddist um borð og rændu hraðlestina fyrir 400 dali. Þeir stálu einnig skartgripum og verðmætum úrum frá skelfingu lostnum farþegum sem þeir hótuðu að skjóta ef þeir veittu mótspyrnu. Útlagarnir gátu komist í burtu en Blake og Weightman voru báðir drepnir síðar af leynilöggu bandarískra lögregluþjóna á Oklahoma-svæðinu.
LestarránsdögumTexas Jack Reed lauk fljótlega eftir að hann og gengi hans Buss Luckey, Tom Root og Will Smith rændu Katy Flyer í nóvember 1894. Paden Tolbert aðstoðarlögregluforingi elti Reed í hægri, aftari röð.
Al Jennings
16. ágúst 1897 setti lögfræðingurinn og útlaginn Al Jennings saman hóp sem innihélt tvo harðhausa, frá Bill Doolin-genginu: Little Dick West og Dynamite Dick Clifton. Þeir ákváðu að ræna Santa Fe farþegalestina í Edmond, Oklahoma-svæðinu. Útlögunum tókst að komast um borð í eimreiðina og neyddu vélstjórann til að stöðva lestina. Gengið reyndi árangurslaust að sprengja peningaskápinn í farangursvagninum og rændu þeir farþega verðmætum sínum. Gengið reið austur í átt að Indjánasvæðinu og sáust af þeldökkum bændum nálægt bænum Arcadia. Bud Ledbetter, aðstoðarlögregluforingi, náði síðar Al Jennings í Creek Nation. Jennings var sakfelldur og sendur í fangelsi. Síðar voru West og Clifton báðir drepnir af alríkislögreglumönnum á svæðunum.
Lögregluforinginn Bud Ledbetter. Sá sami og elti uppi útlagann Al Jennings eftir að gengi Jennings rændi Santa Fe lest nálægt Edmund, Oklahoma-svæðinu, þann 16. ágúst 1897. Eftir að hafa afplánað fangelsisdóminn gerðist Jennings ráðgjafi og lék í þöglum myndum sem sýndu hann daga sem útlagi.
Milli 1883 og 1889 skiptu tuttugu múldýr spennt fyrir vagna sköpum við að flytja borax frá Death Valley til Mojave, Kaliforníu. Þessi flutningsaðferð var skipulögð með múldýrum sem fóru yfir 264 kílómetra eða 165 mílur til að komast að þar sem járnbrautarteinarnir enduðu.
Staðreyndaupplýsingar um vagnana
Hlutverk vagnanna var að flytja 10 „stutt“ tonn af borax í ferð. USA þyngdareining. Jafngildir 2.000 lb avoirdupois eða 907,19 kg. Nafnorð: Stutt tonn . Vagnarnir voru með afturhjólum sem stóðu sjö fet á hæð, með 2,54 sentimetra eða 1 tommu þykkum járngjörðum á hjólum, smíðaðir upp úr gegnheilli eik. Rýmið um borð var 487,68 metrar á lengd og 182,88 metrar á dýpt og hver tómur vagn vó 3,538 kíló. Vagnlestin, sem spannaði yfir 180 fet með múldýr í eftirdragi, samanstóð venjulega af þremur vögnum: Fremsti vagninn, „Meyjan“ og „Bakaðgerð“, voru í miðjunni og vatnsgeymirinn rak lestina.
Stjórnun Teymisins og rekstur
Teymisstjórinn var ábyrgðarmaður á stjórn teymisins, notaði langan taum sem kallaður var „Skíthælslína“1 og langa svartormasvipu. Hann var venjulega að stjórn við vinstra hjólið og gat teymisstjórinn einnig stjórnað bremsunni frá vagnsætinu niður bratta brekku. Skiptirinn sem venjulega sat í vagninum stjórnaði bremsunni á mishæðóttum svæðum. Skiptirinn var líka með dós af litlum steinum til að grýta múlhestana til hlýðni. Báðir deildu mennirnir með sér ábyrgð, þar á meðal að undirbúa liðið, sinna þörfum múldýranna og sinna dýralæknis- eða viðgerðarmálum. Hádegisstopp leyfði að fóðra og vökva múlhestana þótt þeir væru enn beislaðir, og á kvöldin voru múlarnir settir í búr búin fóðurkössum. Ferðalag hvers dags var yfirleitt 10,6 kílómetrar eða nálægt 17 mílum, sem olli því að ferðin aðra leiðina tók um það bil tíu daga. Fyrirtækið sem rak þessa „útgerð“ útvegaði skála á næturstoppum fyrir ökumenn og múldýrin.
Sögulegt samhengi
Söguleg frásögn Remi Nadeau, „Fraktteymi Nadeau í Mojave“, leggur áherslu á yfirburði múlhestanna til notkunar í eyðimörkinni og undirstrikar mikilvæga hlutverk þeirra í að flytja borax með góðum árangri.
Með því að skilja flutninga, forskriftir og rekstrarstjórnun tuttugu múldýra sem var beitt fyrir vagnana fáum við innsýn í þá ótrúlegu viðleitni sem auðveldaði flutning á borax seint á 19. öld.
Hestvagnar hafa Dalmatíuhunda sem fylgdardýr. Við erum enn ekki alveg viss um nákvæmlega uppruna dalmatíuhundsins. Hann kom seint til sögunnar miðað við alla mannkynssöguna eða um 1790. Áreiðanlegustu heimildirnar benda til þess að þær séu upprunnar í austurhluta Miðjarðarhafs þaðan sem þær dreifðust til Indlands og yfir Evrópu. Sumir benda á að þeir hafi gert þetta á ferðalögum með rómanska fólkinu. Nafnið gefur okkur uppruna tengingu til Dalmatíu, sögulegs svæðis Króatíu á austurströnd Adríahafs. En vísindamenn hafa komist að því að svo var ekki.
Dalmantíuhundar hafa sterka veiðieðlishvöt og eru frábær kostur til veiða á rottum og meindýrum. Þeir hafa verið notaðir sem fuglahundar, slóðrakningarhundar, sóknarhundar eða í galta- og/eða hjartarveiðar. Dramatísk merking þeirra og greind hafa gert þá farsæla sirkushunda í gegnum tíðina. Dalmatíumenn eru kannski þekktastir fyrir hlutverk sitt sem fylgdarmenn slökkviliðstækja og lukkudýr í eldhúsum. Þar sem Dalmatían og hestar eru mjög samhæfðir var auðvelt að þjálfa hundana í að hlaupa fyrir vagnana til að hjálpa til við að ryðja brautina og leiðbeina hestunum og slökkviliðsmönnum fljótt að eldunum. Dalmatían eru oft taldir vera góðir varðhundar og þeir gætu hafa nýst slökkviliðum sem varðhundar til að vernda eldhús og búnað þess. Slökkvivagnar voru áður dregnir af hröðum og öflugum hestum, freistandi skotmark fyrir þjófa, svo Dalmatían voru haldnir í eldhúsinu til að hindra þjófnað.
Jafnvel í dag er Dalmatían-hundurinn lukkudýr slökkviliðsins og þú getur jafnvel fundið lifandi dæmi í nánast hvaða stórborg sem er um allan heim. Sjónvarpið eða RÚV sýnir þætti sem heita Neyðarvaktin sem fjalla á vandaðan hátt um líf slökkviliðsmanna og á stöðinni er hreinræktaður Dalmantíuhundur. Það er ekki tilviljun.
