Til er saga um orustu af Muye árið 1046 f.Kr., á milli 50.000 hermanna fornu kínversku Zhou ættarinnar og 700.000 frá Shang ættarinnar. Sagan segir að Shang hermennirnir hafi verið svo óánægður með leiðtoga sína að margir hlýddu og börðust en aðrir yfirgáfu Zhou, sem vann orrustuna og sannaði styrk þeirra í norðurhluta Kína.
Fornleifar frá Zhou ættveldinu sem var langlífasta ætt Kína. Vandaður vagn var losaður úr gröf sinni, skreyttir með dreka, koparbjöllum og jaðri, vagn af konunglegum gæðum. Leifar af tveimur hestum með bronshjálma ásamt leirmuni og steináhöldum. Hver veit nema hermaðurinn, sem var þar, hafi tekið þátt í orrustunni um Muye? Hvort sem hann gerði það eða ekki, var hann greinilega sérstaklega heiðraður af fólki sínu eins og sést af auðlegð grafargripanna.
Fornleifafræðingar eru að grafa upp Chongpingyuan kirkjugarðinn í Yichuan sýslu í Shaanxi héraði. Sumum grafanna hefur verið rænt, en fornleifafræðingar eru enn að finna verðmæta grafarhluti.
Bloggvefurinn Archaeology News Network lýsir gröfinni og gripum hennar
„Mikilvægasta uppgötvunin í þessum uppgreftri var K1 vagninn og hestagryfjan. Gryfjan er rétthyrnd skaftgryfja, 7,1m löng frá austri til vesturs, 3m á breidd frá norðri til suðurs og 2,7m djúp, með veggjum sem eru næstum bein. … Í gryfjunni voru tveir vagnar og bein tveggja hesta hvers vagns. Vagnarnir tveir snéru endum saman, með höfuð hestanna beint í austur. Vagn númer eitt … er hágæða með fallegum skreytingum. Vagninn og hestarnir tveir eru í tiltölulega góðu ástandi. Yfirbygging vagnsins er þakinn rauðbrúnu lakki, með íhlutum eins og trébita undir vagninum og hliðarplankarnir skreyttir með rauðlakkaðri afmyndaðri drekahönnun. Krosstré á dráttarskaftinu skreytt með klingjandi bronsbjöllum. Bæði nöf öxulsins eru skreyttir með bronshettum. Framan á vagninum og á hvorri hlið yfirbyggingarinnar eru næstum ferköntuð jaðarstykki. Fyrir utan mikið af skreytingum á andlitum hestanna, ásamt mörgum leður- eða línhestakviðbúnaði skreyttum með bronsi, voru líka tveir bronshjálmar á höfði þeirra.”
Fornleifafræðingar fundu mörg ummerki um daglegt líf í grafreitnum, þar á meðal leirmuni, steináhöld, matreiðslupott og öskuholur. „Þetta sýnir að á þessu grafasvæði var samtíma búseta. Að grafreiturinn og búsetusvæði hafi annaðhvort verið á sama stað eða í nálægð hvort við annað er kannski afleiðing þess að íbúar hafa aðlagast hásléttunni í langan tíma.“ Greinin hjá Archaeology News Network gaf ekki til kynna hvaða ár grafreiturinn var virkur nema til að segja að hann væri af Zhou ættveldis tímabilinu.
Ótengd mynd frá Zhou ættveldis-tímabilinu
Eftir orrustuna af Muye, framdi konungur Shang-fólksins sjálfsmorð með því að loka sig inni í höll og brenndi hana umhverfis sig. Leiðtogar Zhou-ættarinnar, sem stóð frá 1046 f.Kr. til 256 f.Kr. réttlættu landvinninga sína með því að segja að Shang hefði brotið gegn umboði himnaríkis eða brotið af sér með þeim guðum sem ráðandi voru. Alfræðiorðabókin Ancient History á netinu segir að hvert síðari kínverska ættarveldi sem tók við af gömlu, myndi réttlæta nýja reglur með sömu skýringum.
Grafar uppstilling frá miðju tímabili Zhou ættarveldisins um 900 f.Kr. (Photo by Daderot/ Wikimedia Commons )
Sumir af mikilvægustu persónum Kína til forna lifðu undir síðari hluta Zhou-ættarinnar, sem var talið tímabil listrænnar og vitsmunalegrar uppljómunar. „Margar af hugmyndunum sem þróuð voru af persónum eins og Laozi eða Lao-Tsu, Confucius, Mencius og Mozi, sem allir bjuggu á Austur-Zhou tímabilinu, myndu móta eðli kínversks samfélags til dagsins í dag,“ segir í alfræðiorðabókinni.
Málverk sem sýnir fæðingu forna kínverska heimspekingsins Laozi, sem sagði „Sá sem þjónar höfðingja manna í sátt við Tao mun ekki leggja heimsveldið undir sig með vopnavaldi. Slík hugsjón er vön að hafa hefnd í lestinni. (Málverk eftir Nyo/ Wikimedia Commons)
Heimild: https://waydaily.com/
Yfirlestur: yfirlestur.is Þýðing og skrásetning: Friðrik Kjartansson
Hestvagnar á tímabilinu fyrir Qin ( 221–206 f.Kr. ) voru svolítið frábrugðnir, hafa verið örlítið mismunandi eftir tímabilum. Heildarbyggin var yfirleitt sú sama. Stór tréhjólin voru tvö, tengd með bita sem kalla mætti öxul. Stór tréhluti sem kallaður var vagn (chariot) hvíldi á öxlinum. Karfan/vagninn sat á miðjum ásnum/öxlinum og dráttarbiti og þverslá. Lóðréttir stuttir okar voru á þverpóstinum sem hestarnir tengdust við. Inngönguop er aftan á vagninum og getur vagninn verið búinn regnhlífahlífum, bogagrindum o.s.frv., til notkunar fyrir farþega. Shang Dynasty myndin sýnir nákvæmlega þessa hönnun.
Teikning af vagni frá Qin og eða Shang ættveldunum. (Heimild: Huang Mingchong, “Shang King Wuding’s “Lambergeon”, Historical Studies of Mandarin Shop 1, bls.156)
Frá fundi Vestur-Asía hefur hestvagninn smám saman breiðst út í austur um ýmsar leiðir og loksins komið til Kína. Kínverskir hestvagnar komu fyrst fram í Anyang og seinna hjá Shang-ættinni, með blöndu af einum vagni og tveimur hestum. Ekki bara hestvagnar, líka hestar, vagna- og hestamenn, ökumenn o.s.frv. Allt komið frá graslendissvæðinu í gegnum Taihang-fjöllin til Yinxu.
Lítið eitt seinna lærðu kaupmennirnir af Zhou Xi, iðn og aksturskunnáttu á vagna með fjórum hestum, af nágrönnum sínum í vestri. Fjórir hestar eru vissulega hraðari og úthaldsbetri en tveir og breytingin frá því að stjórna tveimur hestum yfir í að stjórna fjórum hestum gefur líka til kynna töluverða breytingu á aksturstækni. Fjögra hesta vagnarnir eru útsettir fyrir óhöppum og svo hestarnir mundu hreyfa sig í samræmi, þurfti bæði að bæta uppbyggingu vagnsins og þroskaða aksturstækni. Af útkomunni að dæma er ljóst að Zhou fólkið náði góðum tökum á að keyra fjóra hesta. Sigruðu Zhou ekki aðeins her Shang-ættarinnar akandi tveggja hesta vagni, heldur þróaði fjögurra hesta vagninn í sérsniðna, staðlaða samsetningu af farþega og tilheyrandi siðareglur.
Lúxus farartæki þróast innanlands
Á vor- og hausttímabilinu og stríðstímabilinu þróuðu löndin mismunandi stíl vagna til að bregðast við ýmsum hlutverkum. Vagnar hélt áfram að þróast og aðgreina sig.
Fallegur, vígalegur og brynvarinn vagn Jin Hou Su og spjótvagn Zeng Hou Yi
Nokkrar vagna- og hestagryfjur hafa fundist í grafhýsi Marquis af Jin í Shanxi og 48 vagnar og að minnsta kosti 105 hestar hafa verið grafnir upp, sem birtast í hópum með grafhýsi Marquis of Jin og konu hans, sem má vera litið á sem neðanjarðar vagnaskýli Marquis of Jin og konu hans. Vagnarnir sem lagt er í þessum risastóra vagnaskýli eru ekki einsleitir, en mismunandi að stærð og skrauti. Einn vagninn var ekki mikið frábrugðinn venjulegum vögnum hvað varðar uppbyggingu. Allir bronshlutarnir voru einfaldir og léttir án alls skrauts. Aðeins báðar hliðar vagnsins með bakhliðinni voru klæddar snyrtilegum röðum brynjaspjalda úr bronsi. Er talið að þessi vagn hafi verið brynvarinn vagn þegar Marquis af Jin í Shanxi leiddi hermenn sína í orrustu. Til þess að gera farþegum kleift að hafa skýra og opna sýn og rými til að
Spjót lensa. Var notuð af sömu persónu og notaði boga oft á tíðum. Voru styttir en venjulegt spjót, sennilega til að rúmast betur í stríðsvagninum.
Kínverskir Atgeirar. (ge)
beita löngum vopnum eins og spjót lensu (ge)ásamt eins konar atgeir o.s.frv. Voru fjórar hliðar vagnsins hæfilega háar til verndunar persónum um boð. Brynju plöturnar voru úr bronsi. Vagnarnir voru klæddir með þeim og þannig hannaðir til að vernda farþeganna eins mikið og hægt var samkvæmt sérákveðinni hönnun vagnsins.
Í grafhýsi Marquis af Jin í Shanxi. 48 vagnar og að minnsta kosti 105 hestar Stríðsvagn séður aftan á.
Stríðsvagn Marquis af Shanxi séður í þrívídd frama á og hlið.
Upplýsingar úr uppgraftarskýrslum: Brons brynju og kræklinga perlu skreyting á nr. 11. Vagna og vagnabraut nr. 2010. Che Ma gryfju í Jin Marquis kirkjugarðinum (Heimild: Shanxi Provincial Institute of Archaeology, School of Archaeology and Museums, Peking University: “Uppgröftarskýrsla nr. 2 Che Ma Pit í Zhao Jin Hou kirkjugarðinum í Norðvestur Shanxi”, Cultural Relics
Ólíkt varnar hönnun Jin Hou brynvarða vagnsins, Er Zeng Hou Yi frá Hubei héraði með búnað með fullan árásarkraft. Vagn með hníf eða spjót á hjól nafinu. Stykkið / spjótið er úr bronsi. Hlutverk þess er að festa hjólið á ás- inn. Stykkið á hjól nafinu er í formi sívalnings hólka sem eru stuttir. Svo stendur spjótið / hnífurinn út úr þessum hólk sem er á- fastur við hann. Fest í hjól miðju. Vegna þess að spjótið / hnífurinn er staðsettur á ysta mögulega stað vagnsins, er líklegast að hann rekast á vagn óvinarins á því augnabliki sem óvinar pílárar og stutt hjólmiðja verða fyrir. Það var jafnvel tilhneiging til að tala vandræði í Qi konungsríkinu. Sagt var að þetta hafi valdið Yanzi forsætisráðherra höfuðverk.
Úr grafhýsi Marquis Yi af Zeng. Uppgrafninn vagn með spjóti / hníf. Lengd 41.4 cm Heimild: Hubei Provincial Museum, “Tomb of Marquis B”, Beijing: Cultural Relics Publishing House, 1989
Vagn með lokaðri yfirbyggingu. Ætlaður til næðis farþega um boð. Brons vagn og hestur nr. 2 í grafhýsi fyrsta Qin-keisarans
Að sjálfsögðu berjast aðalsmennirnir ekki á hverjum degi. En þegar þeir þurfa út að vakta og leika ásamt því að horfa og leika. Þurfa þeir rúmgóðan og þægilegan vagn, með vínskáp og karókí? Og Lúxus barnfóstruvagn til ferðalaga.
Til viðbótar við terracotta stríðsmenn og hesta, hafa tvö sett af brons 1/2 gerðum af vögnum og hestum einnig verið grafin upp vestan við grafhýsið í Qin Shi Huang. Báðar gerðirnar innihalda hestvagn, fjóra hesta sem draga kerru og fígúru sem keyrir vagninn. Fyrir framan vagninn var opinn vagn með regnhlífahlíf og grind til að setja lásbogavél og þar voru titrar, skjöldur o.fl., sem kunna að hafa verið undanfari ferða keisarans. Til viðbótar við terracotta stríðsmenn og hesta, hafa tvö sett af brons 1/2 gerðum af vögnum og hestum einnig verið grafin upp vestan við grafhýsið í Qin Shi Huang. Báðar gerðirnar innihalda hestvagn, ásamt fjórum hestum sem draga vagn og fígúru sem keyrir vagninn. Fyrir framan vagninn var opinn vagn með regnhlífahlíf og grind fyrir að setja lásbogavél og þar var, skjöldur o.fl., sem kunna að hafa verið undanfaravagn á ferðalagi keisarans.
Bronsvagn og hestur nr. 225 í grafhýsi fyrsta keisara Qin-ættarinnar. 152 cm langur, 2016 cm hár. Heimild: Cai Qingliang og Zhang Zhiguang (ritstj.). Qin Ye Liufeng: Qin Culture Special Exhibition, Taipei : National Palace Museum, 200.
Afturhluti Vagnsins er með þaki og skjóli allan hringinn sem breytir opnum vagni í lokaðan vagn. Gluggop á hvorri hlið yfirbyggingarinnar, sem gerir farþegum kleift að njóta ferska loftsins og útsýnisins fyrir utan vagninn ótruflaður. Ef það er í raun útbreidd útgáfa af Kadillak sem getur falið vopn og skotfæri, þá er það engin furða að hæfileikar Zhang Liang sem járnhamars hafi ekki skilað sér. Sagt er að þegar Liu Bang sá vagnlest Qin Shi Huang fara fram hjá í Xianyang, hafi hann einu sinni andvarpað og sagt: “Eiginmaðurinn ætti að vera svona!” Líklega er Liu Bang líka með vagn elskandi sál í hjarta sínu.
Bronsvagn og hestar nr. 317 í grafhýsi fyrsta keisara Qin-ættarinnar 106 cm langur, 2,2016 cm hár. Heimild: Cai Qingliang og Zhang Zhiguang ritstjóri. Qin Ye Liufeng: Qin Culture Special Exhibition, Taipei : Þjóðhallarsafnið, 201, bls.
Öfug framleiðsla hafði áhrif á leiðtoga iðnaðar ársins
Þar sem áhrif Austur Zhou ríkjanna náðu út fyrir Central Plains, varð vagninn frá Austur Zhou landshlutanum einnig eitt af táknum Austur Zhou menningarinnar. Breiddist þaðan út til fjarlægra og nærliggjandi svæða. Hafði jafnvel áhrif á graslendisfólkið sem var upphaflega náið hestum. 29 vagnar hafa verið grafnir upp úr kirkjugarði Xirong aðalsmanna stríðsríkjanna í Majiayuan, Gansu héraði, sem er best varðveitta safn vagna- og hesta sem fundist hefur undanfarin ár. Þótt vagnarnir hafi verið mismunandi að formi og stærð voru þeir prýddir af mikilli alúð Sijon aðalsins, svo sem viðargrind og hliðar plötur málaðar með svörtu eða rauðu lakki, málaðar línur eða skraut úr gulli, silfri eða tini með dýrum. Eða flókin geómetrísk form. Hurðirnar ættu einnig að vera klæddar gull- og silfurpappír með mynstrum. Auk vagna eru jafnvel farþegavagnar með hjólin skreytt perlum í ýmsum litum, eða góðmálmplötum með flóknu mynstri til að auka sjónræn áhrif, sem má segja að séu frá toppi til botns, frá toppi til tá, í hvert horn sem er skreytt.
Uppgerður Majiayuan M14 Xirong aðalsvagnn. Lengd vagns 360 cm, vinstri og hægri breidd 290 cm. Hæð vagnsins 152 cm. Heimild: Tsai Qingliang og Zhang Zhiguang ritstjóri. Tsiao Qin Tracing the Origins: Qin Culture Museum Special Exhibition: Taip , 2016, bls.143
Dýra form svo sem stórhyrndar kindur og tígrisdýr skreytt á vagninum má einnig sjá í ýmsum brons- og gull- og silfurskreytingum í norðhéruðum graslendisins. Sem dæmi má nefna að gullna stórhyrningskindin sem skreytt var á einum vagnanna í gröf nr. 16 í Majiayuan kirkjugarðinum hefur svipaða hönnun og bronsdádýraskraut sem grafið var upp á bökkum Xigou of the Jungger Banner í Innri Mongólíu, bæði sem sýna nákvæmlega fullan og sterkan líkama og útlimi dýrsins, með ýktum hornum sem teygja sig út frá höfðinu sem hangir niður á við. Lögun og skreyting þessara dýra notar mismunandi efni, rými og handverk, sem er hluti af fegurð og lífi fólksins á graslendi og er einnig sameiginleg reynsla þeirra og orðaforða, sem er allt frábrugðinn menningarviðhorfi frá mið graslendis sléttunum.
Stórhyrnt sauð laga gullvagnaskraut, seint stríðsríkistímabilið. 7,5 cm langt, grafið upp við M16 í Majiayuan, Zhangjiachuan, Gansu héraði Heimild: Cai Qingliang og Zhang Zhiguang ritstj., Tracing the Origin of the Qin Dynasty: Qin Culture Special Sýning Taipei: National Palace Museum, 2016, bls.155
Standandi dádýr í laginu eins og höfuðfat eða höfuðskraut. Seinna stríðsríkja tímabil, 7,5 cm að lengd, grafið úr gröf nr. 2 á bakka Xigou í Jungger borði Inner Mongolia Heimild: “The Complete Works of Chinese Bronzes 15”
Þrátt fyrir að vagninn frá graslendissvæðinu sé með framandi í skraut. er hönnun hans ekki mikið frábrugðin vagninum í Central Plains. Sumir vagnarnir eru jafnvel með regnhlífahlífar sem eru sameiginlegir Central Plains vögnum. Með öðrum orðum, kjarnaframleiðslutæknin sem notuð er af vögnum Ma Jiayuan gæti hafa verið fengin frá Central Plains svæðinu eða nágranna þeirra Qin fylki, en á endanum var málverkinu sem graslendishöfðingjarnir hygðust bætt við.
Ekki er ljóst hvort þessir aðalsmenn í Xijon áttu aðra vagna sem smíðaðir eru á staðnum, eða jafnvel hvort þeir gátu farið á hestbak, en sú staðreynd að vagnarnir í Central Plains-stíl voru settir í grafirnar sem hluti af útfararathöfninni bendir til þess að þessir „innfluttu vörur“ hafði einhverja sérstaka merkingu fyrir þá. Það kann að vera vegna þess að vagninn í Central Plains-stíl var mjög sjaldgæfur á svæðinu, svo hann var tákn aðalsvalds og auðs; Það kann líka að vera vegna þess að þessir vagnar í Central Plains-stíl tákna hin fjarlægu Austur-Zhou konungsríki og vagnarnir verða hlutir fyrir eigendurna til að sýna sérstök diplómatísk samskipti sín.
Vandamál sem er það sama í fornöld og nútíma
Í samanburði við vestræna Zhou-ættina lærði Xi á hestvagnatækninni sem Zhou-fólkið notaði til að ,,keyra” kaupmenn af nágrönnum sínum í vestri og afkomendur Zhou-fólksins urðu útflytjendur hestvagnatækni á stríðsríkjunum. Sem bein áhrif hafði á leiðtoga iðnaðar tækni ársins. Þannig að það má sjá að flæði og miðlun upplýsinga, vöru og fólks í allri álfunni í Evrasíu undanfarin sex eða sjö hundruð ár er mun flóknara en við ímynduðum okkur. Frá víðara sjónarhorni, allt frá nýsteinaldarhveiti og bronsöld og hestakerrum, til silkivegar Han-ættarinnar og glóandi bolla af þrúguvíni í Tang-ættinni, hefur Austur-Asía alltaf verið hluti af af hinu mikla neti Evrasíu.
Í harðri alþjóðlegri samkeppni Austur-Zhou-ættarinnar, og jafnvel í Evrasíu-netinu, ef aðalsmenn landanna vilja lengja líf sitt, hvort sem það er diplómatísk tilefni eða hernaðarátök, verða þeir að ná eins miklu forskoti og mögulegt er, og að hafa háþróaðan herafla er lykillinn. Ef þú ræður yfir fullkomnustu tækni, geturðu ekki aðeins unnið raunverulegan bardaga, heldur einnig hrætt andstæðinginn til að forðast stríð, og jafnvel gert þig að markmiði samvinnu. Jafnvel verndað Xi í öðrum löndum, rétt eins og TSMC núna.
Þrátt fyrir að heimurinn sem við lifum í sé mjög frábrugðinn heimi Austur Zhou aðalsins, í ljósi flókinna alþjóðlegra aðstæðna og samkeppni, er það sameiginlegt vandamál fyrir öll lönd í fornöld og nútíma, bæði heima og erlendis . Hestvagn frá fyrri tíð Qin endurómar TSMC á tuttugustu öld á sumum sviðum og svo virðist sem það sé líka tækifæri fyrir okkur að endurskoða þetta tímabil.
Heimildir:
Huang Mingchong, “Shang Wang Wu Ding’s Lamborghini”, Saga Tangerine Shop 1, Taipei: Left Bank Culture, 2020. Huang Mingchong, “Vitni að tímum bílastríðanna”, vefsíða History Mandarin Store Wu Xiaoyun, “Bucks, Tigers and Wild Goats on the Mountaintops: The Origin and Transmission of the Grassland Decoration of the Majiayuan Carriage”, Palace Museum Academic Quarterly, Vol. 2016, Wu Xiaoyun, „Staðan og flutningsmátinn í snemma austur-vesturskiptum: 2000-1200 f.Kr.,“ Palace Museum Academic Quarterly, Vol. 2011, Wu Xiaoyun, “The Gentleman’s Barbarian Voice: The Significance and Transformation of Luan Ling in Zhou Culture”, í Ritgerðum um fornleifafræði, listir og menningu Shang og Zhou Dynasties, Taipei: Institute of History and Philology, Academia Sinica, nóvember 2013.
Þróun listarinnar að smíða hestvagna er svipuð þróun flestra uppfinninga hæg. Á ákveðnum tímapunkti er eins og sumt starti, Þróast svo aftur í stöðnun í langan tíma. Aðeins síðustu tvær aldir hefur vagnasmíði verið í góðu lagi sem list og hún er aðeins komin á tiltölulega fullkomna braut á núverandi öld. Sama má ef til vill segja um aðrar uppfinningar. Pendul klukkur voru uppfundnar um 1260. Pappír var búinn til úr gömlum tuskum um 1250. byssupúður verður rakið aftur til 1330. Prentun verðmæta hjálparefnis til listar 1430. Klukkur eru fyrst smíðaðar í Englandi um 1500. Sást til fyrsta hestvagnsins í Englandi árið 1555. Fyrir þrjú hundruð og tuttugu árum.
Saga langferðavagna ásamt öðrum vögnum er ekki jafn víðtæk og mannkyn. Ekki er hægt að rekja hana meðal allra þeirra þjóða sem eru komnar á áfangastað þróaðs stig siðmenningar. Forn Ameríka, sérstaklega siðmenntuð Mexiko, segir okkur ekki neitt. Frá Kína og Japan er nánast ekkert. Aðeins hluti Norður Afríku hefur eitthvað fram að leggja til sögu hjólsins. Við finnum þekkingu í Evrópu, Litla Asíu, Indland ásamt Vestur Evrópu. Saga vagnasmíðalistarinnar verður að skipta í fáein mörkuð tímabil. Fyrsta tímabilið endar með Rómar stjórn breytist úr stjórn ræðismanna í Keisarastjórn fyrir 2000 árum. Til þess tíma var breytileiki farartækja lítill. Annað tímabilið markast af sýndarþörf fyrir mikinn auð ásamt þrá eftir miklum lúxus. Tekin voru í notkun nokkur ný og stærri farartæki og mörg voru skreytt dýru skrauti. Þriðja tímabilið hefst með tilkomu farartækja sem eru hengd er á leðurólar og má telja að því ljúki um árið 1700 þegar vagnarnir hófu að taka á sig núverandi form, stærð og stíl. Þriðja tímabilið er þegar farartækin hengd á leðurólar og er lokið 1700. Þegar vagnarnir hófu Þróunarferli sitt að taka á sig núverandi form með tilkomu stálfjaðra. Fjórða tímabilið endaði um 1790. Langferðavagnar færðust í núverandi form, stærð og stíl. Fimmta tímabilið markast þegar vagnar voru nær eingöngu hengdir á sporöskjulaga stál fjaðrir. Þessi síðasta óvænta þróunaruppfinning skilaði mikilvægum árangri sem allir hafa áhuga á að nota vagna og langferðavagna smíði. Með tilkomu sporöskjulaga fjaðra minnkaði kostnaður smíða á vögnum búnum hjólum. Þyngdin þróaðist niður vegna minni efnisnotkunar ásamt vagnpartar urðu færri. Samtímis fjölgaði farartækjum mikið og þægindin ásamt viðurgjörningnum um borð óx. Við getum með sanni sagt þetta móti leiðina til eimreiðar eigi rétt á sér. Þróaðist úr sleða í hestvagn. Eðlilegt telst að setja byrði of þunga fyrir herðar okkar að bera að setja byrðarnar á grind sem sleða mætti kalla sem draga mætti á landi. Ekki þurfti mikla reynslu manns til að gera það kleift að sjá fyrir sér besta form sleða og til að undirstrika það fundust gögn um fyrsta sleðann höggvin sem skúlptúrar í veggi Hofs í Luxor í Thebes í Egyptalandi mjög svipaðan þeim sleðum sem ölgerðarmenn í London notuðu. Sleði er byggður upp af tveim trébitum langsum ásamt 5 bita þversum úr tré sem halda saman skíðunum ásamt því að mynda rými til flutninga. Sleðar í alla vega lögun og gerðum eru í notkun í löndum þar sem snjór er að jafnaði yfir vetrarmánuðina vegna þess að sleðar ganga betur í snjó en hjól við þær aðstæður. Inúítar og Lappar nota hærri meiða eða langtré undir sleðann. Meiri snjódýpt er við þeirra aðstæður. En ölgerðarmenn í London og Svisslendingar ásamt öðrum fjallabúum nota sleða til að flytja timbur og Hnausaþyrnir niður úr fjöllunum og fyrir hundrað árum þegar litlir vagnar voru ekki eins algengir í Englandi var venja að nota sleða til að flytja heim á bæinn nýslegið hey og knippi af hveiti. Í Norður Ameríku og Norður Evrópu eru sleðar af elegant hönnun á hverju ári. Í Hollandi og Belgíu eru sleðar notaðir allt árið. Manndregnir á götunum flytjandi kjöt, gænmeti og brauð. Egyptar eru í fararbroddi landa sem skilja eftir sig skráningu lista og framleiðslu sprottin úr menningarþróun. Egyptar gátu státað af snemma í veraldarsögunni byggingar samsettar úr risa steinum sem sleðar báru ásamt því að notaðir voru kefli undir sleðann eða steininn. Í fyrstu voru hjólin skífur sem söguð voru þversum úr trjábolnum sem svo voru rammlega festar á öxull. Hjólin snúast saman undir fyrstu vögnunum. Smærri vagnar eru smíðaðir með öxull sem snýst með hjólunum í Portugal, Spáni og Suður Ameríku. Fyrstu vagnarnir voru að best séð verður út búnir með dráttarpóst fyrir að minnsta kosti tvö dráttardýr spennt saman hlið við hlið fyrir vagninn. Það sem mælir gegn hjólum og öxli í heilu lagi eða föst saman er að erfitt er að snúa ökutæki í þröngum aðstæðum. Allir sem reyna að aka garðvaltara fyrir krappt horn geta sannfært sjálfan sig um þetta. Því að þótt ytri brún keflisins snúist/rúlli eðlilega, meðan innri brúnin rennur á yfirborðinu, þá ætti innri brúnin að snúast/rúlla sjálfstætt. Séð varð snemma í Egyptalandi að betra væri að hafa öxulinn fastan og leyfa hjólunum að snúast sjálfstætt hvort frá öðru. Hjólum búnir vagnar komu sennilega snemma inn í þróunina í Egyptalandi. Strax kallaðir Car eða Chariot. Biblían þýðir venjulega sem ,,Chariot”. Málverk og skúlptúrar á veggjum Hofanna þúsunda ára gamlir geta kennt okkur nákvæmt útlit vagnanna (the Chariots). Þeir eru okkur mjög hugleiknir, enda veitt æðstu leiðina til að flytja manninn Þúsundum saman fyrir Krist. Þessir vagnar voru líka til fyrirmyndar allra vagna þessara tíma. Við sjáum einstaka orð sem lýsa vögnunum bæði af Homer, sem var uppi fyrir Krist og Moses sem uppi var um 500 árum fyrr. Orðin eru tæknilegs eðlis, eins og. Öxlar, Nöf, Félagar, Hjólbarðar, Pílárar og svo framvegis. Tæknileg orð gefa í skin að list sem hafði þessi hugtök hljóti að hafa verið til löngu fyrr en skrásetjarinn sem talar um þessa list. Núna gefa tæknileg hugtök til kynna að listin, sem bar slík hugtök, hljóti að hafa verið til áður en sá sem þetta ritar talar um listina, svo að ef við hikuðum við að segja frá því að hvenær vagnarnir voru höggnir og málaðir á veggi egypsku musteranna er okkur fullljóst að höfundarnir sem við nefnum, hafa haldið því fram. Móses notaði sama orð þegar hann lýsti hjólunum á griphliðinni sem var í keflinu mikla sem presturinn notaði, og Hómer, þegar hann lýsti vagni Júnó – gyðjunnar, sem var vagn hennar. Notaði sömu hugtök.
Mynd 2. Grískur vagn
,,Við lesum í fimmtu bók um Iliad: „Hinn ógurlega Júnó leiddi út hina gullslegnu hesta en Heba festi hjólin á járnása vagnlestarinnar. Á hjólunum voru átta pílárar, og hjólin voru úr gulli, og hjólbarðarnir á þeim voru festir með ósveigjanlegum hjólbörðum. Sætið var úr gulli, fest upp á snúru úr silfri. En tungan ( dráttarstöngin) var úr silfri. Á enda stangarinnar var fest gullok og gullin taumur.“
Mynd 3. Rómverskur vagn
Þessir vagnar voru venjulega kringlóttar ofan frá séð eða meira svona eins og skeifa í laginu. Hliðarnar lækkuðu aftur, aftur hluti opinn aftur úr, botninn nálægt jörðu svo auðveldara væri að ganga um vagninn. Hjólin sérstaklega egypsku voru lág eða frá 76,2. Sentimetrar eða til 99,06. Sentimetrar á hæð. Grindarverk vagnsins var oftast opið en stundum lokað með leður skinnum eða tág ofið á milli eins og tákörfur. Tungan (dráttarstöngin) var staðsett neðst eða undir botn grindinni og bogadregin upp í herðahæð dráttardýranna, Hesta eða Uxa þar sem þverstykki var á stönginni sem aftur var svo tengd aktygjum sem voru um háls Hestanna og horn Uxanna. Viðbót við þetta kláruðu svo heildarmyndina. Sumir hestar voru tengdir við tunguna með járn stöng og hnúða á hvorum enda sem gengu í gegn um hringa á enda tungunnar svo upp og gegn um hring á baki hestsins. Þessi búnaður var mjög svipaður ferhyrningslaga notuð nú á tímum (1877). Búnaður sem gaf meiri hreyfingu á dráttardýrin en sá fyrri.
Útfærsla af aktygjum sem talað er um ofan við myndina
Yfirbygging þessara vagna í Egyptalandi að minnsta kosti voru mjög litlar eða smáar, venjulega rúmuðu þær tvær persónur sem stóðu samsíða. Ótrúlegt að þessir vagnar hefðu verið mikið notaðir vegna smæðar sinnar og lágrar hæðar hjólanna sem gætu hafa stöðvast á næstum hverri smá hindrun sem á vegi varð. Svo voru vagnarnir svo nálægt jörðu að þeir voru mun útsettari en ella fyrir drullu og jarðvegi. Samt sem áður voru vagnarnir notaðir í stórum stíl. Þeir voru mjög léttir og gátu farið geyst, nálega eins hratt og hestarnir gátu. Vagnarnir voru mjóir og hentuðu því vel mjóum stígum fjallanna og þröngum götum bæja og borga aðeins 121.92 sentimetrar á breidd. Þeir hentuðu tímabili og fólkinu ásamt notkunargildi sínu í tæp 2000 ár. Að sögn Hómers gat sterkur maður tekið vagn á herða sér og borið á brott. Hugsanlega án hjóla en samt hafa vagnarnir ekki verið þyngri en hjólbörum nútímans (1877). Frá Egyptalandi breiddist notkun þeirra út til annarra landa og þeir voru notaðir sem stríðsvagnar í stórum stíl á víðáttu miklum sléttum Asíu. Við lásum um 900 vagna Jabin konungs Sýrlands og 1000 frá konunginum af Zobah. Salomon hafði undir höndum 1400 vagna og kaupmenn hans sáu Norður Sýrlandi ásamt umlykjandi löndum fyrir vögnum sem sóttir voru til Egyptalands, keyptir fyrir 600 sekels eða £50 stykkið (1877). Þessir kaupmenn voru ekki meðal þeirra síðustu til að fóðra vasa sína vegna föðurlandsástar og sáu þjóð sem gæti orðið þeirra land óvinur með vel vopnuðu stríði.
Þessi frábærlega varðveitti 4.000 ára gamli vagn aðeins úr eik, fannst neðanjarðar í þorpinu Lchashen nálægt Sevan-vatni í Armeníu. Eikarvagninn er meðal elstu vagna í heiminum. Þessi ótrúlega vel varðveitti 4.000 ára gamli vagn úr Eik, sem er grafinn upp í þorpinu Lchashen nálægt Sevan-vatni í Armeníu. Þetta er elsti vagn í heimi sem vitað er um. Er vagninn til sýnis í sögusafni Armeníu í Yerevan. Þessi vagn var smíðaður af Lchashen-Metsamor Culture (aka Etiuni). Það er almennt talið að þeir hafi verið indóevrópskir og þeir töluðu mjög líklega frumarmensku. Í bók sinni „Timeline of the Development of the Horse“ skrifar Beverley Davis. Framhald undir næstu mynd.Frumstæðir vagnar frá þessum tíma (2000 f.Kr.) hafa fundist í ágætu ásigkomulagi í Armeníu. Þetta eru elstu þekktu vagnar í heimi.“ Vagnarnir í Lchashen voru einnig í bók Stuart Piggott „Fyrsti flutningur á hjólum: frá Atlantshafsströndinni að Kaspíuhafisins“. Elsta víngerðin, elstu leðurskórnir, elsta strápilsið, elsti mannsheilinn og elsti vagninn-þeir fundust allir í Armeníu.Ef litið er á biblíukortin er Armenía þar sem Edensgarðurinn var og Eden þar sem Adam og Eva voru sköpuð og þar af leiðandi er það fæðingarstaður mannkynsins. Í raun er Armenía þar sem mannkynið fæddist og endurfæðist svo…
