Tag: bandaríkin

Írskir ferðalangar eða Travellers

Líka þekktir sem: Hakkarar eða hellulagningarmenn

Skrifað af: René Ostberg
Staðreindir rannsakaðar af skrásetjurum Encyclopedia Britannica
Síðast endurskoðað 22 mars 2024

Írskir ferðalangar. Hirðingjabundinn þjóðernis minnihlutahópur, frumbyggjar á Írlandi. Írskir ferðalangar búa á Írlandi og víða um Stóra-Bretland, með smærri samfélögum í Kanada og Bandaríkjunum. Þeir hafa lifað sem sérstakur þjóðernishópur með sína eigin menningu, tungumál og gildi, aðgreind frá byggðum írskum samfélögum, um aldir.

Tungumál, menning og samfélag

Írskir ferðalangar tala ensku og eigið tungumál, þekkt ýmist sem Cant, Gammon eða Shelta. Cant er undir áhrifum frá írsku og Hiberno-ensku og er enn að mestu óskrifað tungumál. Samkvæmt manntalinu 2016 bjuggu tæplega 31.000 írskir ferðalangar á Írlandi, eða 0,7 prósent íbúanna. Sögulega tengt dreifbýli Írlands, ferðalangar búa í dag aðallega í borgum, flestir búa í Dublin og nærliggjandi úthverfum, þar á eftir Galway og Cork.

Yfirgnæfandi rómversk-kaþólskir, írskir ferðalangar hafa tilhneigingu til að vera trúræknir með sterka trú á hefðbundnum lækningaaðferðum. Þeir hafa líka tilhneigingu til að giftast yngri og eiga stærri fjölskyldur. Meira en tuttugu og fimm prósent heimila írskra ferðalanga eru með sex eða fleiri einstaklinga, samanborið við um fimm prósent meðal almennings, og ferðamenn hafa næstum þrefalt fjölda fjölbýlisheimila. Stór trygg fjölskyldunet eru afar mikilvæg í samfélögum írskra ferðamanna, sem veita stuðning og vernd gegn félagslegri útilokun og mismunun gegn ferðamönnum.

Írskir ferðalangar eru stundum ranglega kallaðir sígaunar. Þeir hafa engin erfðafræðileg tengsl við Rómafólkið. Ferðalangar voru líka almennt þekktir sem tinkers á Írlandi . Fengnir af hljóðinu sem verkfæri þeirra gerðu í málmi þegar margir ferðamenn unnu sem blikksmiðir. Bæði sígaunar og tinker eru talin niðrandi hugtök í dag.

Lýsingar á írskum ferðamönnum, allt frá jákvæðum til neikvæðum eða rómantískum staðalímyndum, hafa lengi átt sér stað í írskri tónlist, bókmenntum og kvikmyndum. Margir hefðbundnir írskir þjóðlagasöngvarar, tónlistarmenn og sögumenn telja ferðamenn vera mikilvæga uppsprettu efnisskrár þeirra. Meðal þekktra ferðalanga í írskri tónlist eru söngvararnir Margaret Barry og Pecker Dunne og uilleann pipers Felix Doran, Finbar Furey og Paddy Keenan. Teggjaþátta gamanmynd leikskáldsins J.M. Synge The Tinker’s Wedding (1907) var byggð á sögu sem hann safnaði frá dreifbýli Írum í Wicklow-sýslu. Írskar persónur ferðalanga hafa verið í kvikmyndum. Svo sem Into the West 1992 og Snatch 2000. Svo ekki sé nú minnst á Peaky Blinders sjónvarpsþættina. Skoska kvikmyndastjarnan Sean Connery var komin af írskum ferðalöngum í gegnum langafa fæddan í Wexford-sýslu sem flutti til Bretlands.

Í íþróttum hafa margir írskir ferðalangar eða fólk af írskum ferðamannaættum orðið hnefaleikameistarar, þar á meðal John Joe Nevin, ólympíski bantamvigtarboxarinn, írski millivigtarmeistarinn Andy Lee og breski heimsmeistarinn í þungavigt, Tyson Fury.

Atvinnuleysi er gríðarlega mikið meðal ferðalanga, þó að ferðalangar vinni mun fleiri störf en áður, þar sem meðal byggingarvinnu, malbikunar og landmótunar, endurvinnsluþjónustu, umönnunar og heilsugæslu og stjórnunarstarfa. Rasismi og mismunun gegn mönnum heldur áfram að hafa mjög áhrif á líf og stöðu í ferðalanga á Írlandi. Ferðabörn eru með miklum lægri menntun, aðeins þrettán lokun framhaldsskóla og innan við eitt prósent í háskólanám. Það er mikill munur á aðgengi að heilbrigðisþjónustu milli ferðalanga og almennings, ferðamenn sem upplifa hærri tíðni ungbarnadauða, lægri lífslíkur og hærri tíðni andlegra og almennra veikinda.

Saga

Uppruni írskra ferðalanga er óþekktur, þó hirðingja hafi verið til í gelískri menningu á Írlandi öldum saman fyrir landvinninga Englendinga. Erfða fræðilegar rannsóknir árið 2017 fundu út að ferðalangar eru komnir af sömu forfeðrum og innfæddir íbúar. En stofnarnir tveir skiptust fyrir um það bil 12 kynslóðum (eða 360 árum) síðan, sem leiðir til nokkurs erfðafræðilegs munar. Þessar niðurstöður afsanna langvarandi goðsögn um að ferðamenn hafi átt uppruna sinn í hungursneyðinni miklu á fjórða áratug síðustu aldar þegar margir voru á flótta frá heimilum sínum. Hungursneyðarkenningunni var haldið fram á 21. öldina til að reyna að þvinga ferðamenn til að setjast að og samlagast.

Að frátöldum hirðingjum, hefur írska ferðamannamenningin langa tengingu við tónlist, viðskipti í fyrirrúmi fjölskyldu- og skyldleikatengsla. Þegar Ferðalangar fluttu á milli bæja tóku þeir með sér söngva og sögur. Eining voru þeir sem tinsmiðir, vefarar, landbúnaðarverkamenn, byggingaverkamenn, búfénaðarsölumenn og blómasalar. Hnefaleikar voru einkar vinsælir og sýningar og markaðir voru mikilvægir fundarstaðir. Vel þekkt tákn ferðamannamenningarinnar var litríkt málaður, hestdreginn vagn með tunnu sem margir bjuggu og ferðuðust í.

Á tuttugustu öld varð aukin iðnvæðing á Írlandi til þess að margir ferðamenn voru úreltir og leiðir til að búa til lífsviðurværi, þar sem plast kom í stað heimilishlutanna úr málmvöru sem ferðamenn höndluðu með og gerðu við og landbúnaðarvélar komu í stað þörf fyrir landbúnaðarverkamenn og dráttardýr. Sífellt fleiri ferðalangar fluttu til Englands eða fluttu til borga á Írlandi vegna vinnu, sneru sér að því að selja brotajárn eða vinna á byggingarsvæðum. Hjólhýsi komu í stað hestvagnanna. Vegna blöndunar félagslegrar og lagalegrar mismununar á ferðamönnum, sérstaklega í húsnæði, menntun og atvinnu, tjölduðu margir við vegi, á túnum og á auðum byggingarlóðum.

1963 birti írska ríkisstjórnin skýrslu sína um ferðaþjónustu, sem kynnti þjóðarstefnu um að aðlaga ferðamenn að byggðum. Afleiðingin varð sú að ferðalangar voru fluttir frá vegköntunum og tjaldstæðum yfir á stöðvunarstaði sem rekin voru af sýslumönnum. Stöðvunarsvæðin urðu fljótt alræmd fyrir lélega aðstöðu sína staðsett á jaðri samfélaga, sem einangraði ferðamenn frá mörgum nauðsynlegum þjónustum. Á áttunda áratugnum var ferðafólki skipt í aðskilda skóla og er enn deilt um það í dag.

Upp úr 1980 varð til réttindahreyfing ferðamanna sem krafðist viðurkenningar á stöðu þeirra sem þjóðernis minnihlutahópur auk annarrar, menningarlega viðeigandi húsnæðis og betri aðgangs að heilbrigðisþjónustu og menntun. Hagsmunahópar eins og írska ferðamannahreyfingin. Mynduðust þá Pavee Point og National Traveler’s Women Forum þrýstihóparnir . Á Norður Írlandi voru írskir ferðalangar formlega viðurkenndir sem þjóðernislegir minnihlutahópar árið 1997 og síðan í Bretlandi árið 2000.

Equal Status Act frá 2000 gerði mismunun gegn ferðamönnum ólöglega á Írlandi. Hins vegar voru önnur lög eins og lögin um húsnæðismál (Ýmis ákvæði) frá 2002 (stundum kölluð lögin gegn innbrotum) glæpsamleg hefðbundinn lífsstíll þeirra. Árið 2017 unnu írskir ferðalangar stöðu þjóðernis minnihlutahóps í írska lýðveldinu.

René Ostberg

Þýtt og samantekið af Friðrik Kjartansson

Yfirlestur: yfirlestur.is