Saga listar í vagnasmíði 2 kafli bls. 3Saga listar í vagnasmíði 2 kafli bls. 3
Næsta skref, hins vegar, í framförum langferðavagnasmíði væri að nota betri yfirbyggingu en aðeins vagn. Þannig var það með hestaburðarrúm.
Þau voru löng og mjó — nógu löng til að maður gæti hallað sér í þeim — og ekki breiðari en breidd hestanna milli stanganna sem voru settar hver sínu megin við hestana. Stangirnar voru um 1.21,92 til 1.52,4 metra langar og tveggja til 0,76,2 metrar að ystu breidd, með lágum hliðum og hærri endum. Inngangurinn var í miðjunni, beggja enda, hurðirnar mynduðust stundum með rennispjaldi og stundum einfaldlega með þverslá. Uppstingin voru úr leðri eða járnlykkjum, þær síðarnefndu voru á hjörum til að snúa upp þegar burðarrúmið var sett á jörðina.
Efri hlutinn var myndaður með nokkrum breiðum trébogum, sem voru sameinaðir að ofan í fjórum eða fimm rimlum, og yfir allt var settur tjaldhiminn sem opnaðist í miðjunni, á hliðum og endum, fyrir loft og ljós. Fyrstu skemmtivagnayfirbyggingarnar voru gerðar á svipaðan hátt og burðarrúmin, en frekar lengri og breiðari, með svipuðum hurðum og/eða útgöngum. Þessar yfirbyggingar þróuðust smám saman meira skreyttar með útskurði og trébogarnir skiptust út fyrir stólpa eða lóðréttar stangir, en endar þeirra voru skreyttir málmrósettum eða útskornum dýrahausum og gyllingum. Ég hef ekki fundið neina ákveðna dagsetningu þegar þessar yfirbyggingar voru fyrst hengdar upp á spelkur eða leðurbönd/ólar.
Upphenging hengirúms við burðarstólpa vagns og burðarrúms úr aktygjum hestanna myndi hins vegar benda til þess að þessar endurbættu yfirbyggingar séu hengdar út frá svipuðum burðarstólpum. Ég hef séð á mjög fornu olíumálverki, í Nürnberg, tvo vagna eins og ég hef lýst, með útskornum og gylltum lóðréttum burðarpóstum bæði fyrir framan og aftan yfirbygginguna; efri hluti yfirbygginganna er með útskornum ferningum á miðjum hliðum sem eru gerðir fyrir tilfærslu yfir toppinn, og ökumaðurinn situr fyrir utan vagninn á milli burðarpóstanna/súlanna.
Við höfum hins vegar í Coburg, höfuðborg Saxe-Coburg (seinna Edinburgh, Englandi), varðveitt nokkur forn farartæki, sem eru með þeim elstu í Evrópu. Eitt þeirra var smíðað í tilefni brúðkaups kjörforsetans af Saxlandi, John Cassimír hertoga, árið 1584, og Önnu af Saxlandi. Hann er með leðurböndum/borðum/breltum og háum hjólum, sem mæla 1.42,44 metra og afturhjólin 1.52,04 metrar á hæð; fjarlægðin frá miðju til miðju öxlanna er 3,19,32 metrar. Útskornu burðarpóstar/súlur, sem yfirbyggingin hangir í af leðurólunum/beltunum/borðunum, eru greinilega þróaðir út frá almennum stöðlum vagna. Yfirbyggingin er 1,93,04 metra löng, en aðeins 0,91,44 metrar á breidd. Uppstigin eru nú horfin. Hjólin eru með viði en yfir samskeyti hjólbarðans/félaganna eru litlar járnplötur um 25,4 sentimetra langar.
Þessi langferðavagn er ekki sá eini. Það er annar, aðeins lengri og stærri, smíðaður fyrir annað hjónaband hertogans, árið 1599, með frú Margaret. Það er líka minni vagn smíðaður fyrir hertogann John Frederick, strax árið 1527, fyrir hjónaband hans og Sybilla frá Cleves. Þessi litli langferðavagn var sýndur í ár (1876) á listasýningunni í München; upprunalegu járnuppstygin eru enn á vagninum.
Það eru líka tvær litlar langferðavagnayfirbyggingar, sem hægt er að sjá í Verona (1877) og eru sýndar í Palace Sarego Allighieri, með frásögn um að þau hafi verið notuð af skáldinu Dante. segir sagan.
Gozzadini greifi skrifar um forna vagna og vegna skjaldarmerkjaskjaldar sem enn er á einum vagninum hafi hann fundið út að smíða árið 1549, fyrir hjónaband Ginevra, síðasta af kynþætti Dante Allighieri, við greifann Marc Antonio frá Sarego. Þessi langferðavagn, eins og sést á mynd 11, er fallega lagaður og skreyttur. Báðir eru aðeins beinagrindaryfirbyggingar og þurfti að hylja til að forðast sól eða rigningu, með leðri, klút og silkigardínum. Það eru forvitnileg lög sem Gozzadini greifi vitnar í, sem sett voru á sextándu öld í ýmsum borgum á Ítalíu, gegn óhóflegri notkun silkis, flauels, útsaums og gyllinga í yfirklæði vagna og aukahluti hesta. Árið 1564 hvatti Píus IV. kardínála og biskupa til að nota ekki vagna, eftir tísku hvers tíma, heldur láta konur slíkt eftir og nota sjálfar á hesta. Júlíus hertogi af Brúnsvík gaf út tilskipun árið 1588 um að þegnar hans ættu að hætta að reiða sig á vagna og snúa aftur til hins gagnlega aga að fara um á hestum.
Notkun vagna í Þýskalandi á sextándu öld var ekki minni en á Ítalíu; verslunarstraumurinn, einkum frá austri, hafði lengi streymt inn í þessi tvö lönd í átt til Hollands og auðgað allar borgir í framgangi þess, og hinir ríku kaupmenn byggðu fín hús og kirkjur og ráðhús og myndu fá sitt. Vagnar voru myndarlega skreyttir sem og húsin þeirra. Macpherson segir í verslunarsögu sinni að Antwerpen hafi átt fimm hundruð vagna árið 1560, á tímum Elísabetar drottningar. Frakkland og England virðast hafa verið á eftir öðrum Evrópu á þessu tímabili.
Skemmtilegt Podcast um ferðalög á Englandi og Evrópu fimmtándu og sextándu aldar
Fyrsti langferðavagninn var smíðaður á Englandi 1555 fyrir jarl af Rutland, af Walter Rippon, sem einnig gerði langferðavagn 1556 fyrir Maríu drottningu, og 1564, langferðavagn fyrir ríki Elísabetar drottningar; árið 1580 færði jarl af Arundel langferðavagn frá Þýskalandi. Elísabet drottning vildi hins vegar frekar nota vagn mynd 12 sem William Boonen færði henni frá Hollandi árið 1560 og gerði hann að vagnstjóra sínum.
Vagnasafn Elísabetar 1
PDF skjal
Eiginkona þessa, William Boonen, flutti frá Hollandi listina að stauja föt og var skipuð til að útbúa hina frægu hálskraga drottningar, sem á myndum af henni príða háls hennar. Taylor, sem var kallaður vatnskáldið, segir að Parr gamli hafi gefið honum þessar upplýsingar árið 1605 og bætir við að síðan hafi „langferðavögnum fjölgað með þeirri ógæfu að þurrka út iðn vatnamanna vegna þess að Hackney-vögnum hefur fjölgað meira en nokkru sinni fyrr.” Annar rithöfundur kvartar yfir því að „nú er tekin upp notkun þessara vagna sem fluttir eru frá Þýskalandi, sem hástéttardömur hafi látið smíða fyrir sig til að rúnta um sýslurnar upp og niður við mikla aðdáun allra áhorfenda, og smátt og smátt óx notkun meðal aðalsmanna ásamt öðrum gæðum, svo innan tuttugu ára óx mikil iðn vagnasmíði í Englandi. Birtist í forvitnilegu smáriti eða bæklingi.
Farkostir ættvelda Kína til fornaFarkostir ættvelda Kína til forna
Hestvagnar á tímabilinu fyrir Qin (221–206 F.Kr. ) voru svolítið frábrugðnir, hafa verið örlítið mismunandi eftir tímabilum. Heildarbyggingin var yfirleitt sú sama. Stóru tréhjólin voru tvö, tengd með bita sem kalla mætti öxul. Stór tréhluti sem kallaður var vagn (chariot) hvíldi á öxlinum. Karfan/vagninn sat á miðjum ásnum/öxlinum og dráttarbiti og þverslá. Lóðréttir stuttir okar voru á þverpóstinum sem hestarnir tengdust við. Inngönguop er aftan á vagninum og getur vagninn verið búinn regnhlífahlífum, bogagrindum o.s.frv., til notkunar fyrir farþega. Shang Dynasty myndin sýnir nákvæmlega þessa hönnun.
Frá fundi Vestur-Asíu hefur hestvagninn smám saman breiðst út í austur um ýmsar leiðir og loksins komið til Kína. Kínverskir hestvagnar komu fyrst fram í Anyang og seinna hjá Shang-ættinni, með blöndu af einum vagni og tveimur hestum. Ekki bara hestvagnar, líka hestar, vagna- og hestamenn, ökumenn o.s.frv., allt komið frá graslendissvæðinu í gegnum Taihang-fjöllin til Yinxu.
Lítið eitt seinna lærðu kaupmennirnir af Zhou Xi, iðn- og aksturskunnáttu á vagna með fjórum hestum, af nágrönnum sínum í vestri. Fjórir hestar eru vissulega hraðari og úthaldsbetri en tveir og breytingin frá því að stjórna tveimur hestum yfir í að stjórna fjórum hestum gefur líka til kynna töluverða breytingu á aksturstækni. Fjögurra hesta vagnarnir eru útsettir fyrir óhöppum og svo hestarnir myndu hreyfa sig í samræmi, þurfti bæði að bæta uppbyggingu vagnsins og þroskaða aksturstækni. Af útkomunni að dæma er ljóst að Zhou-fólkið náði góðum tökum á að keyra fjóra hesta. Sigruðu Zhou ekki aðeins her Shang-ættarinnar akandi tveggja hesta vagni, heldur þróaði fjögurra hesta vagninn í sérsniðna, staðlaða samsetningu af farþegum og tilheyrandi siðareglur.
Lúxusfarartæki þróast innanlands
Á vor- og hausttímabilinu og stríðstímabilinu þróuðu löndin mismunandi stíl vagna til að bregðast við ýmsum hlutverkum. Vagnar héldu áfram að þróast og aðgreina sig.
Fallegur, vígalegur og brynvarinn vagn Jin Hou Su og spjótvagn Zeng Hou Yi
Nokkrar vagna– og hestagryfjur hafa fundist í grafhýsi Marquis af Jin í Shanxi og 48 vagnar og að minnsta kosti 105 hestar hafa verið grafnir upp, sem birtast í hópum með grafhýsi Marquis af Jin og konu hans, sem má vera litið á sem neðanjarðarvagnaskýli Marquis af Jin og konu hans. Vagnarnir sem lagt er í þessum risastóra vagnaskýli eru ekki einsleitir, en mismunandi að stærð og skrauti. Einn vagninn var ekki mikið frábrugðinn venjulegum vögnum hvað varðar uppbyggingu. Allir bronshlutarnir voru einfaldir og léttir án alls skrauts. Aðeins báðar hliðar vagnsins með bakhliðinni voru klæddar snyrtilegum röðum brynjaspjalda úr bronsi. Er talið að þessi vagn hafi verið brynvarinn vagn þegar Marquis af Jin í Shanxi leiddi hermenn sína í orrustu. Til þess að gera farþegum kleift að hafa skýra og opna sýn og rými til að
Spjót lensa. Var notuð af sömu persónu og notaði boga oft á tíðum. Voru styttir en venjulegt spjót, sennilega til að rúmast betur í stríðsvagninum. 
Kínverskir Atgeirar. (ge)
beita löngum vopnum eins og spjótlensu (ge) ásamt eins konar atgeir o.s.frv. Voru fjórar hliðar vagnsins hæfilega háar til verndunar persónum um borð. Brynjuplöturnar voru úr bronsi. Vagnarnir voru klæddir með þeim og þannig hannaðir til að vernda farþegana eins mikið og hægt var samkvæmt sérákveðinni hönnun vagnsins.
Í grafhýsi Marquis af Jin í Shanxi. 48 vagnar og að minnsta kosti 105 hestar Stríðsvagn séður aftan á. 
Stríðsvagn Marquis af Shanxi séður í þrívídd frama á og hlið.
Upplýsingar úr uppgraftarskýrslum: Bronsbrynju- og kræklingaperluskreyting á nr. 11. Vagna- og vagnabraut nr. 2010. Che Ma gryfju í Jin Marquis kirkjugarðinum (Heimild: Shanxi Provincial Institute of Archaeology, School of Archaeology and Museums, Peking University: „Uppgröftarskýrsla nr. 2 Che Ma Pit í Zhao Jin Hou kirkjugarðinum í Norðvestur Shanxi“, Cultural Relics
Ólíkt varnarhönnun Jin Hou brynvarða vagnsins, er Zeng Hou Yi frá Hubei-héraði með búnað með fullan árásarkraft. Vagn með hníf eða spjót á hjólnafinu. Stykkið / spjótið er úr bronsi. Hlutverk þess er að festa hjólið á ás- inn. Stykkið á hjólnafinu er í formi sívalningshólka sem eru stuttir. Svo stendur spjótið / hnífurinn út úr þessum hólk sem er á- fastur við hann og fest í hjól miðju. Vegna þess að spjótið / hnífurinn er staðsettur á ysta mögulega stað vagnsins, er líklegast að hann rekist á vagn óvinarins á því augnabliki sem óvinarpílárar og stutt hjólmiðja verða fyrir. Það var jafnvel tilhneiging til að tala vandræði í Qi-konungsríkinu. Sagt var að þetta hafi valdið Yanzi forsætisráðherra höfuðverk.
Vagn með lokaðri yfirbyggingu. Ætlaður til næðis farþega um borð. Bronsvagn og hestur nr. 2 í grafhýsi fyrsta Qin-keisarans
Að sjálfsögðu berjast aðalsmennirnir ekki á hverjum degi. En þegar þeir þurfa út að vakta og leika ásamt því að horfa og leika. Þurfa þeir rúmgóðan og þægilegan vagn, með vínskáp og karókí? Og lúxusbarnfóstruvagn til ferðalaga.
Til viðbótar við terracotta-stríðsmenn og hesta, hafa tvö sett af brons 1/2 gerðum af vögnum og hestum einnig verið grafin upp vestan við grafhýsið í Qin Shi Huang. Báðar gerðirnar innihalda hestvagn, fjóra hesta sem draga kerru og fígúru sem keyrir vagninn. Fyrir framan vagninn var opinn vagn með regnhlífahlíf og grind til að setja lásbogavél og þar voru titrar, skjöldur o.fl., sem kunna að hafa verið undanfari ferða keisarans. Til viðbótar við terracotta-stríðsmenn og hesta, hafa tvö sett af brons 1/2 gerðum af vögnum og hestum einnig verið grafin upp vestan við grafhýsið í Qin Shi Huang. Báðar gerðirnar innihalda hestvagn, ásamt fjórum hestum sem draga vagn og fígúru sem keyrir vagninn. Fyrir framan vagninn var opinn vagn með regnhlífahlíf og grind fyrir að setja lásbogavél og þar var skjöldur o.fl., sem kunna að hafa verið undanfaravagn á ferðalagi keisarans.
Afturhluti vagnsins er með þaki og skjóli allan hringinn sem breytir opnum vagni í lokaðan vagn. Gluggaop er á hvorri hlið yfirbyggingarinnar, sem gerir farþegum kleift að njóta ferska loftsins og útsýnisins fyrir utan vagninn ótruflaður. Ef það er í raun útbreidd útgáfa af kadillak sem getur falið vopn og skotfæri, þá er það engin furða að hæfileikar Zhang Liang sem járnhamars hafi ekki skilað sér. Sagt er að þegar Liu Bang sá vagnlest Qin Shi Huang fara fram hjá í Xianyang, hafi hann einu sinni andvarpað og sagt: „Eiginmaðurinn ætti að vera svona!“ Líklega er Liu Bang líka með vagnelskandi sál í hjarta sínu.
Öfug framleiðsla hafði áhrif á leiðtoga iðnaðar ársins
Þar sem áhrif Austur-Zhou-ríkjanna náðu út fyrir Central Plains, varð vagninn frá Austur-Zhou-landshlutanum einnig eitt af táknum Austur-Zhou-menningarinnar og breiddist þaðan út til fjarlægra og nærliggjandi svæða og hafði jafnvel áhrif á graslendisfólkið sem var upphaflega náið hestum. 29 vagnar hafa verið grafnir upp úr kirkjugarði Xirong aðalsmanna stríðsríkjanna í Majiayuan, Gansu-héraði, sem er best varðveitta safn vagna- og hesta sem fundist hefur undanfarin ár. Þótt vagnarnir hafi verið mismunandi að formi og stærð voru þeir prýddir af mikilli alúð Sijon-aðalsins, svo sem viðargrind og hliðarplötur málaðar með svörtu eða rauðu lakki, málaðar línur eða skraut úr gulli, silfri eða tini með dýrum eða flókin geómetrísk form. Hurðirnar ættu einnig að vera klæddar gull- og silfurpappír með mynstrum. Auk vagna eru jafnvel farþegavagnar með hjólin skreytt perlum í ýmsum litum, eða góðmálmplötum með flóknu mynstri til að auka sjónræn áhrif, sem má segja að séu frá toppi til botns, frá toppi til táar, í hvert horn sem er skreytt.
Dýraform svo sem stórhyrndar kindur og tígrisdýr skreytt á vagninum má einnig sjá í ýmsum brons- og gull- og silfurskreytingum í norðurhéruðum graslendisins. Sem dæmi má nefna að gullna stórhyrningskindin sem skreytt var á einum vagnanna í gröf nr. 16 í Majiayuan-kirkjugarðinum hefur svipaða hönnun og bronsdádýraskraut sem grafið var upp á bökkum Xigou of the Jungger Banner í Innri Mongólíu, bæði sýna nákvæmlega fullan og sterkan líkama og útlimi dýrsins, með ýktum hornum sem teygja sig út frá höfðinu sem hangir niður á við. Lögun og skreyting þessara dýra notar mismunandi efni, rými og handverk, sem er hluti af fegurð og lífi fólksins á graslendi og er einnig sameiginleg reynsla þeirra og orðaforði, sem er allt frábrugðinn menningarviðhorfi frá miðgraslendissléttunum.
Þrátt fyrir að vagninn frá graslendissvæðinu sé með framandi skraut er hönnun hans ekki mikið frábrugðin vagninum í Central Plains. Sumir vagnarnir eru jafnvel með regnhlífahlífar sem eru sameiginlegar Central Plains-vögnum. Með öðrum orðum, kjarnaframleiðslutæknin sem notuð er á vögnum Ma Jiayuan gæti hafa verið fengin frá Central Plains-svæðinu eða nágranna þeirra Qin-fylki, en á endanum var málverkinu sem graslendishöfðingjarnir hygðust bætt við.
Ekki er ljóst hvort þessir aðalsmenn í Xijon áttu aðra vagna sem smíðaðir eru á staðnum, eða jafnvel hvort þeir gátu farið á hestbak, en sú staðreynd að vagnarnir í Central Plains-stíl voru settir í grafirnar sem hluti af útfararathöfninni bendir til þess að þessar „innfluttu vörur“ hafi einhverja sérstaka merkingu fyrir þá. Það kann að vera vegna þess að vagninn í Central Plains-stíl var mjög sjaldgæfur á svæðinu, svo hann var tákn aðalsvalds og auðs; Það kann líka að vera vegna þess að þessir vagnar í Central Plains-stíl tákna hin fjarlægu Austur-Zhou konungsríki og vagnarnir verða hlutir fyrir eigendurna til að sýna sérstök diplómatísk samskipti þeirra.
Vandamál sem eru það sama í fornöld og nútíma
Í samanburði við vestrænu Zhou-ættina lærði Xi á hestvagnatækninni sem Zhou-fólkið notaði til að „keyra“ kaupmenn af nágrönnum sínum í vestri og afkomendur Zhou-fólksins urðu útflytjendur hestvagnatækni til stríðsríkjanna, sem bein áhrif hafði á leiðtoga iðnaðar tækni ársins. Þannig að það má sjá að flæði og miðlun upplýsinga, vöru og fólks í allri álfunni í Evrasíu undanfarin sex eða sjö hundruð ár er mun flóknara en við ímynduðum okkur. Frá víðara sjónarhorni, allt frá nýsteinaldarhveiti og bronsöld og hestakerrum, til silkivegar Han-ættarinnar og glóandi bolla af þrúguvíni í Tang-ættinni, hefur Austur-Asía alltaf verið hluti af hinu mikla neti Evrasíu.
Í harðri alþjóðlegri samkeppni Austur-Zhou-ættarinnar, og jafnvel á Evrasíu-netinu, ef aðalsmenn landanna vilja lengja líf sitt, hvort sem það er af diplómatísku tilefni eða hernaðarátökum, verða þeir að ná eins miklu forskoti og mögulegt er, og að hafa háþróaðan herafla er lykillinn. Ef þú ræður yfir fullkomnustu tækni geturðu ekki aðeins unnið raunverulegan bardaga, heldur einnig hrætt andstæðinginn til að forðast stríð, og jafnvel gert þig að markmiði samvinnu. Jafnvel verndað Xi í öðrum löndum, rétt eins og TSMC er núna.
Þrátt fyrir að heimurinn sem við lifum í sé mjög frábrugðinn heimi Austur-Zhou-aðalsins, í ljósi flókinna alþjóðlegra aðstæðna og samkeppni, er það sameiginlegt vandamál fyrir öll lönd í fornöld og nútíma, bæði heima og erlendis. Hestvagn frá fyrri tíð Qin endurómar TSMC á tuttugustu öld á sumum sviðum og svo virðist sem það sé líka tækifæri fyrir okkur að endurskoða þetta tímabil.
Heimildir:
Huang Mingchong, “Shang Wang Wu Ding’s Lamborghini”, Saga Tangerine Shop 1, Taipei: Left Bank Culture, 2020.
Huang Mingchong, “Vitni að tímum bílastríðanna”, vefsíða History Mandarin Store
Wu Xiaoyun, “Bucks, Tigers and Wild Goats on the Mountaintops: The Origin and Transmission of the Grassland Decoration of the Majiayuan Carriage”, Palace Museum Academic Quarterly, Vol. 2016,
Wu Xiaoyun, „Staðan og flutningsmátinn í snemma austur-vesturskiptum: 2000-1200 f.Kr.,“ Palace Museum Academic Quarterly, Vol. 2011,
Wu Xiaoyun, “The Gentleman’s Barbarian Voice: The Significance and Transformation of Luan Ling in Zhou Culture”, í Ritgerðum um fornleifafræði, listir og menningu Shang og Zhou Dynasties, Taipei: Institute of History and Philology, Academia Sinica, nóvember 2013.
Friðrik Kjartansson þýddi og skrásetti
Yfirlestur: Yfirlestur.is