Saga listar í vagnasmíði 1. kafli bls. 3Saga listar í vagnasmíði 1. kafli bls. 3
Eftir dauða Alexanders var útfararvagn útbúinn
Flytja varð lík hans frá Babýlon til Alexandríu í Egyptalandi. Sú vegalengd voru nokkur hundruð kílómetrar. Líkvagninn hefur ef til vill aldrei verið nógu merkilegur til að minnast á í annálum vagnasmíðinnar. Hann var búinn til á tveim árum og var hannaður af hinum kunna arkitekt og verkfræðingi, Híerónýmusi. Hann var 18 metra langur og 12 metra breiður, á fjórum gríðarstórum hjólum og dreginn af sextíu og fjórum múldýrum. Útfararvagninn var samsettur úr palli og háu þaki, og átján súlur voru undir því. Hann var prýddur gulli og skartgripum. Gullbjöllur voru í þakbrúninni allan hringinn. Fyrir miðjunni var hásæti og fyrir framan kista Alexanders mikla. Kringum um kistuna voru vopn og brynja Alexanders. Þessi vagn var stór og sagnfræðingar hafa lýst honum og ýmsum áætlunum sem voru um útlit hans. Sjá má í verkum Ginsburgs á fornum vögnum í bókasafni British Museum, meðal annarra lýsinga.
Annað tímabilið í sögu hestvagna hefst með innrás Rómverja í Belgíu og Bretland. Bretar til forna höfðu notað vagna til hernaðarnota sem voru greinilega nýjar fréttir fyrir Rómverja. Hestvagnar Breta og Belga höfðu hærri hjól og var farið upp í að framan, ekki að aftan, eins og rómversku vagnarnir. Dráttarstöngin (tungan) stefndi upp að hálsi hestanna hjá Rómverjum. Hún stefndi lárétt milli hestanna og var svo breið að kúskurinn gat gengið eftir henni. Kúskurinn gat hlaupið fram eftir tungunni og stökk fram fyrir hestana Breta og Belgíu megin. Vagnarnir voru stærri en rómversku vagnarnir. Sæti voru líka um borð. Rómverjum þótti þetta sérkennilegt. Stundum voru þessir vagnar búnir tréútskurði sem stóðu út úr nöfum hjólanna. Gaulverjar og Belgar notuðu vafalaust svipaða vagna. Bresku vagnarnir „Út að borða“ [vagnar með sæti sem fengu þetta uppnefni frá Rómverjum sem fannst sérkennilegt] voru bestir. Cicero sem skrifar vini sínum í Bretlandi segir: „Fátt er þess virði að flytja það burt frá Bretlandi nema vagnanna en hann óskaði þess af vini sínum að hann færði honum einn til minja.“ Cicero skrifar vini sínum í Bretlandi segir: „Fátt er þess virði að flytja fólk burt frá Bretlandi nema vagnana en hann óskaði þess af vini sínum að hann færði honum einn til minja.“
Fjögurra hjóla vagninn, lægri hjól framan en hærri aftan, kallaðir „cisium“, varð aðalökutækið, hraðskreiðustu vagnarnir á opinberum vegum. Hvort heldur sem var á Ítalíu eða á hernaðarvegunum sem áður höfðu verið lagðir inn í Frakkland, Spán eða Þýskaland. Póstsendingar og bréf voru send með hraði og stundvísi til hinna fjarlægari hluta Rómaveldis. Sagnfræðingurinn Svenótínus nefnir að Ágústus keisari hafi sent unga menn, á sínum valdatíma, á hervögnum með boð til héraðsstjóranna. Auk þessara hraðflutninga eftir opinberu vegunum var vagninn notaður sem hægfara vagn (rheda) dreginn af sex eða átta
Þegar Rómverjar tóku Cassíbelaus til fanga tóku þeir líka sex hundruð hestvagna, fjögur þúsund kúska (essedarii) og hermenn. Ég held að við megum líta á þessa vagna sem grunninn að þróun vagna Rómverja á síðari tímum. Þessi nafngift hreif Rómverja, „Essedum“ (komið frá Rómverjum. Þýðir líklega að sitja við eða að sitja við borð. Kannski þýðir það að borða, úr latínu að öllum líkindum). múldýrum. Hús voru byggð við aðalgötuna þar sem hægt var að leigja þessa tvær gerðir vagna. Cicero lýsir yfir að boð hafi verið send fimmtíu og sex mílna leið í „Cisium“ sem tók tíu klukkustundir. Á stöpli í Ingel, skammt frá Treves, er minnisvarði tveggja manna sem sitja í „Cisium“ með einum hesti. Farartækið er mjög líkt enskum vagni þekktum sem Gig.
Í stjórnartíð keisaranna í Róm fjölgaði farartækjum á hjólum, af ýmsum gerðum, en sökum þess hve óskýrt og ógreinilega höfundar þess tíma tala um þau er erfitt að setja inn nákvæmar lýsingar á þeim. Hjólin stækkuðu að ummáli. Í höfuðborg Rómar er keisarinn Marcus Árelíus keisari í hestvagni sem á að tákna sigurför en hjólin eru jafnhá baki hestanna. Sir William Gell nefnir í Pompeii til forna í verki sínu að þrjú hjól hafi verið grafin úr rústunum árið 79 þegar hann vann að því að reisa borgina Pompeii sem fórst árið 79. Hann nefnir að þrjú hjól hafi verið grafin úr rústunum á hans dögum—mjög líkt okkar tíma
hjólunum — lítið eitt diskuð og 4 fet og þriggja tommu að ummáli, með tíu pílárum, þykkari í hvorn enda en í miðju. Sir W. Gell sýnir einnig málverk af vagni sem notaður er til vínflutninga í risastórum leðurbelg. Á fjögurra hjóla vagni með boga í miðjunni (undirhlaup) fyrir framhjólið til að ganga undir í kröppum beygjum. Dráttarpósturinn (tungan) virðist á málverkinu, enda í nokkurs konar forki og tengjast öxulfestingunum í endann sem festist í vagninn. Eftir því sem auður Rómverja jókst sóttust þeir eftir að nota þægilega og vel skreytta vagna. Um árabil voru í gildi svokölluð „neyslulög“ sem settu reglur um klæðnað, húsgögn og skraut sérhvers borgara, í samræmi við stöðu hans og áhrif. Lögin settu einnig ákvæði um hvernig skreyta skyldi hestvagna í einkaeigu.
Saga listar í vagnasmíði 1. kafli bls. 2Saga listar í vagnasmíði 1. kafli bls. 2
Við finnum Salomon í söngvum Salomons smíða giftingarvagna úr sedrusviði með súlum úr gulli, sennilega haldandi uppi tjaldi. Við sjáum ljóðræna lýsingu skáldsins Nahum. Bergmálið hefur þagnað. Um framtíð ríkisins. „Til hljóðsins af vögnunum skröltandi upp og niður strætin og þeir fagna hver í mót öðrum undir hvíslandi hljóðum svipunnar, skrölt hjólanna, stökk hestanna og stökkvandi vagnanna;“ Til annarra ummæla á öðrum stað í sama riti: „Hófadynur hesta, harðahlaup hesta, hraðakstur vagna, og vagnagnýr hjólanna“; Allt segir frá því sem menn sáu þegar þeir komu fram á spámann eyðimerkurinnar með vagna og hávaða frá hinni fjölmennu borg.
Á safni í New York er hjól af egypskum stríðsvagni sem fannst í múmíugröf við Dashour sem Henry Abbott læknir fann. Það er 99,06 sentimetrar á hæð, nafið er 36,83 sentimetrar á lengd og 12,7 sentimetrar í þvermál og var það unnin úr tré. Meðfylgjandi öxull úr viði sem var renndur niður til endanna og mældist frá 7,62 sentimetrum til 5.94 sentimetra í ummál. Óvenjuleg stærð og lengd þessara nafa er mjög áberandi í svo litlu farartæki sem egypski vagninn er. Pílárarnir eru sex talsins. Ummál 3,35 sentimetra næst (hjólbarða hringnum) félögunum. Pílárarnir breikkar svo inn að nafinu. Næst félögunum en næst nafinu er ummál Píláranna 5,08 sentimetrar og 35.052 sentimetrar að lengd. Félagarnir (hjólbarðinn) er tvöfaldur innri og ytri hringur. Innri félagarnir í hringnum skeytast ekki saman eins og þeir gera í dag (1877) en eru tengdir hálft í hálft inn á hver annan um 7,62 sentimetra. Félagarnir 3,81 sentimetra þykkir á báða vegu. Ytri hringur félaganna (ytri hjólbarðinn) er samsettur úr 6 félögum en þeir eru samsettir með tappa og eru stungnir allan hringinn með götum. Skinnband gætu hafa þrætt þessi göt. Hringirnir var vafðir saman. Heildarhæð á tvöföldum hjólbarðaprófílnum 8,636 sentimetrar. Heildarbreiddin á hjólbarðaprófílnum 3,81 sentimetri.
Af fornum höggmyndum, sem varðveittar eru frá Níníve og Babýlon og sumar eru í British Museum, sjáum við að stríðsvagnar voru notaðir áfram á stóru sléttunum til veiða og í hernaðarskyni. Stríðsvagnar Assýringa voru stærri en egypskir og áttu að flytja þrjár eða fleiri manneskjur. Þeir virðast líka langtum þyngri í sniðum.
Grikkir notuðu vagna og í umsátrinu um Tróju, sem Hómer hefur gert ódauðlega í kvæði sínu, er sagt að allir helstu hermenn beggja stríðsaðila hafi farið í stríð og barist af vögnum sínum. En er árin liðu notuðu Grikkir ekki lengur stríðsvagna heldur voru það aðeins keppnir og kappræður á almannafæri, stórhlaup og skemmtanir. Ereþeus konungur í Aþenu er sagður vera fyrstur manna til að beita fjórum hestum fyrir hvern vagn. Eftir það var orðið algengt að nota fjóra hesta á hverjum vagni í keppnisgreinunum. Grískir stríðsvagnar voru allir sveigðir fyrir framan og frekar stærri og á hærri hjólum en í Egyptalandi. Sjá mynd 1 og 2.
Rómverska þjóðin tók upp hestvagninn eftir því sem hún varð valdameiri og höfðu vagnar einnig verið í notkun um árabil í nágrannaríkinu Eþíópum, sem var þá nálægt því að vera þeirra eigið land á Ítalíuskaganum. Eþíópar urðu fyrstir til að setja húdd/skerm yfir opinn hestvagn, tveggja hjóla vagn. Þeir skreyttu vagninn ásamt húddinu með þessum fallegu línum og skrautlegum áprentuðum sem við þekkjum úr leirkeragerðinni. Rómverski vagninn var aðallega notaður í borgum á hátíðum og ríkisviðburðum en ekki til daglegra nota. Í Páfagarði í Róm er enn til fallegt líkan af einum slíkum. Afrit af því og hestunum, sem teiknuðu það, er að finna í safninu í South Kensington. Sjá mynd 1 og 2.
Heródótos (450 f.Kr.) og aðrir ritarar segja frá farartækjum Scythians til forna. Þetta voru menn af þjóðflokki manna sem bjuggu í grennd við Kaspíahaf og ráfuðu um með stórar nautgripahjarðir og hesta. Scythians notuðu grófgerðan, tveggja hjóla vagn. Vagninn var eins og pallur. Á hann var sett einhvers konar býflugnahús úr hesliviði alsett dýrahúðum eða reyr. Er þeir stöðvuðu þessi býflugnahús voru þá teknir af kerrunum og lagðir á jörðina til mannfólkið gæti búið í þeim. Líktist þessi skjóltjöld Romanfólksins.
Stríðsvagnar Persa voru stærri og þunglamalegri en þeir sem voru áður. Þeir virðast hafa verið notaðir til að búa til eins konar skotturn á vagninn, og úr honum gátu ýmsir kappar skotið eða kastað spjótum. Vagnarnir voru með bogadregið járn sem líktist sverðum standandi út úr öxl trésins. Persar áttu einnig bifreiðar sem notaðar voru við líkfylgd og konungur eða aðalsmaður sá í hópi manna þar sem hann gekk um á eins konar hásæti er steig mörg þrep upp á við.
Dacians, sem bjuggu í Wallachia á bökkum Dónár og hluta Ungverjalands, lögðu Rómverja undir sig í kringum árið 300. Vagnar þeirra eru höggnir á minnisvarða Rómverja og minna einna helst á persnesku vagnana. Þeir eru á tveim hjólum og dregnir af tveim hestum. Lögun er sambærileg við stóran ferhyrndan kassa eða kistulaga kassa og á honum er minni kassi sem er samsettur úr sætum fyrir farþegana. Hjólin eru sex talsins og víkka í endana á felgunum. Þannig vagn er túlkaður á Terra Kotta-undirstöðu í British Museum.
Alexander mikli, konungur í Makedóníu, herjaði á Asíu og hélt til Indlands. Hann kom í móti honum á bökkum Indíusar, er Porus konungur átti að herja á. Í her hans voru allmargir fílar, vagnar nokkur þúsund, og á hverjum vagni sex manns. Sagnfræðingurinn bendir á að það hafi verið erfitt fyrir farartækin að komast hratt yfir á mjúkri jörð og/eða í rigningarveðri. Alexander var á heimleið frá Indlandi til Persíu þegar hann fór á átta hestum á vagni sem var dreginn af hestum. Á þessum vagni var reistur pallur og tjaldi þakið yfir hann. Vagninum fylgdi mannfjöldi á vögnum sem hlaðnir voru teppum og purpurarauðum yfirbreiðslum. Stundum voru þær eins og skeljar í laginu eða eins og vöggur yfirbyggðar trjágreinum. Ég hef séð teikningu af persneskum vagni þar sem líkið er látið snúast fyrir ofan hjólin og sveiflast eins og stór vagga sem notuð er um borð í skipi.
