Métis fólkið og einstakir vagnar þeirraMétis fólkið og einstakir vagnar þeirra
Fólk af ættbálki Métisa safna Vísunda beinum 1886!
Heimildir: Old West History & Americas Cultures Facebook
Skrásetjari og þýðandi: Friðrik Kjartansson
Heimildir: Old West History & Americas Cultures Facebook
Skrásetjari og þýðandi: Friðrik Kjartansson
Vísindamenn hafa staðfest að vagn sem fannst í gröf Tútankhamons í Egyptalandi hafi upphaflega verið útbúinn sólskýli, sem gerir hann að elsta núverandi hestvagni með tjaldhiminn. Tveggja hjóla vagninn, sem er frá 14. öld f.Kr., var grafinn upp við gröfina sem oft er nefnd „stærsta fornleifaafrek 20. aldarinnar,“ þar sem gull gríma konungs fannst árið 1922. Vagninn, sem var ekki hannaður fyrir hernað, bar líklega Tútankhamun konung og Ankhesenamun drottningu við athafnir og skrúðgöngur,“ sagði Nozomu Kawai, Egyptalandsprófessor við Kanazawa háskólann. Fundurinn var í sameiningu af teymi Kawai og Grand Egyptian Museum (GEM), sem mun opna í úthverfi Kaíró á næsta ári. Teymið ber ábyrgð á viðgerð og varðveislu safns Tutankhamons í aðdraganda sýningar þeirra á GEM, með aðstoð Alþjóðasamvinnustofnunarinnar í Japan. ,,Tjaldhiminninn til að loka fyrir sólarljósið gegndi lykilhlutverki í að auka enn frekar vald konungsins sem var fulltrúi sólguðsins,“ sagði Kawai. Samkvæmt Kawai sýnir musteris veggmynd frá tímum Ramesses II, sem var virkur 100 árum eftir Tutankhamun, vagn með tjaldhiminn, en nýjasta uppgötvunin þýðir að slík tegund farartækis var til miklu fyrr. Vagninn og tjaldhiminn, báðir úr viði, voru lengi vel ekki tengdir. Vegna þess að þeir voru grafnir upp í sinn í hvoru lagi. En kanadíski fornleifafræðingurinn Edwin C. Brock benti á í blaði sem gefið var út árið 2012 á möguleikann á því að seglið gæti passað á farartækið. Talið er að tveir hestar hafi dregið gull húðaða farartækið sem kom til að vera einn af sex vögnum sem grafnir voru upp. Hann er með farþegarými sem er 1,02 metrar á breidd og 44 sentímetrar á lengd. Ef dráttar pósturinn að framan er innifalin er ökutækið 2,03 metrar að lengd. Tjaldið er 98 cm á breidd, 44 cm á lengd og 2,01 metri á hæð. Hægt er að brjóta saman 28 rimlar sem standa út frá trapisulaga rammanum og er talið að ramminn hafi verið þakinn hör. Könnun rannsóknarhópsins leiddi í ljós að fjögur göt á ytri hlið botns vagnsins eru raðað eins og stöngunum fjórum sem halda uppi seglinu. Teymið komst að þeirri niðurstöðu að sól hlífin hafi upphaflega verið sett á vagninn.
Í burðargrindinni voru 2 hjól en við þau var tengdur dráttarpóstur sem tveir hestar voru tengdir við. Farartækin tóku öllu fram í verkfræði sem Faróarnir tóku sér fyrir hendur í þeirri fræðigrein. Vagninn var
vel hannaður og gæsilegur að horfa á. Gulllitaður smíðaður úr tré. Flestir gripirnir voru skreyttir gulli og lagðir hálfeðalsteinum, leirflísum og lituðu gleri. Hjólin voru hönnuð með nútímalegu
móti, úr sveigjanlegum tré sem gat aðlagast ójöfnu yfirborði jarðvegs.
Smíðin á vögnunum var sambland af handverki sem sjaldan var sameinað í eina iðngrein. Vegna þess varð að vinna úr margvíslegum efnum eins og tré, bronsi eða eir, gulli, líni og leðri o.s.frv. Margir hæfir
handverksmenn hjóta að hafa tekið þátt í ýmslum stigum smíðinnar. Vagnarnir á myndunum voru aðalega úr tré og gyllingu.
Þessi þrír vagnar voru aðalega notaðir til að sýna Faróinn við opinberar athafnir. Þótt einn vagninn sé ekki jafn glæsilegur og þeir sé hér hefur verið lýst má túlka það að hann hafir verið notaður í almennum
tilgangi, til dæmis til veiða og í útilegur.
Þetta þýðir að forn Egyptar kunnu til verkfræði. Það táknar að þar sem verkfræði var stunduð til fleyri en einnar aldar var iðnaður háður efnisvali. Vegna þess að við smíði á vörum skipti ógallað efni mestu máli.
Það má líka lesa úr þessu að stríðsvagnar voru tákn um virðingu, þar sem vagnarnir táknuðu auð og voru notaðir meðal ríkra manna í valdastöðum.
Í Egyptalandi til forna var gullna hásætið tákn valds og sýndi þjóðfélagsstöðu. Þetta undraverða húsgagn er það forgengilegast af öllum þeim hásætum sem fundist hafa frá hinu forna samfélagi. Það fannst í Annexe héraði í grafhýsi Tutankhamans. Hann var smíðaður af mikilli leikni og notað í efni eins og gull til að skapa þessa undraverðu list.
Heimild: Golden Chariot – TUTANKHAMUN’S WORLD (weebly.com)
Þýðandi og skrásetjari: Friðrik Kjartansson
Nýlega var ég að skoða myndir á netinu sem sýna hvernig smíðuð eru vagnhjól úr tré, svokölluð pílárahjól. Aðferðirnar virðast vera býsna þróaðar og beita smiðirnir mikilli færni við verkið. Einnig eru verkfæri þeirra mörg hver sérhæfð og talsvert flókin að gerð en byggja á gamalli tækni. Samt sjást þeir nota nútíma rennibekki og hulsubora sem ekki þekktust áður fyrr. Járngjarðirnar er nú hægt að rafsjóða saman, en fyrr meir var ekki um annað að ræða en eldsjóða þær. “Vagnamenning” í okkar landi var ekki mikil, byrjaði seint og stóð stutt, varla nema áttatíu ár. Tæplega notaðir nema tveggja hjóla hestvagnar. Samt munu men hafa náð tökum á að smíða svona hjól. Um það veit ég samt grátlega lítið. Samt þekkti ég mann sem á ungum aldri var sendur úr sinni heimasveit, Hvolhreppi austur undir Eyjafjöll með léleg vagnhjól sem skyldi endursmíða. Þessi maður var Jón Ingi Jónsson, ( 1911-1996 ) sem lengi var bóndi í minni heimasveit, Fljótshlíð, mikill úrvalsmaður og lagtækur vel. Hefur hann eflaust orðið að liði við smíðarnar. Smiðurinn var aftur á móti Sigurjón Magnússon í Hvammi, ( 1889-1969 ). Hann var einn þessara manna sem virtist geta smíðað hvað sem var. Hann var jafnvígur á tré og málmsmíði og jafnt grófa smíði sem fína og ég þykist vita að honum hafi ekki orðið skotaskuld úr að koma saman vagnhjólum. Þó hygg ég hann ekki hafa átt nein sérhæfð verkfæri til þeirra hluta en það hefur hann bætt upp með hyggjuvitinu. Kristinn Jónsson, alltaf nefndur vagnasmiður, sem var langafkastamestur við vagnasmíði, taldi að vagnhjól hafi ekki borist hingað til lands fyrr en 1874. Þó eru óljósar sagnir um að stöku vagnar hafi verið til fyrr en notkun þeirra hefur þá verið það lítil að hún skipti engum sköpum. Þessi hjól voru gjöf Kristjáns konungs til bænda í Grímsnesinu, Lofts Gíslasonar. Vitað er að þau voru lengi í notkun. Torfi Bjarnason í Ólafsdal hóf að smíða vagnhjól 1882 og kenndi nemendum í skóla sínum að smíða og nota vagna. Þar mun einungis hafa verið um að ræða tveggja hjóla kerrur. Fólksflutningavagnar á fjórum hjólum komu ekki til sögunnar fyrr en 1900, en þá hófust póstferðir frá Reykjavík að Ægissíðu. Áðurnefndur Kristinn Jónsson hóf að smíða og gera við vagna1904. Hann starfaði eingöngu við það til 1917, en þá smíðaði hann yfir fyrsta bílinn og stundaði það lengi síðan. Rak hann talsvert umsvifamikið verkstæði sem varð með tímanum vel búið tækjum.
Þegar kom fram um miðja tuttugustu öldina munu hestvagnar í notkun hafa verið fleiri en bændabýlin í landinu. Þá áttu allir bændur orðið vagn, sumir tvo, og stöku bændur fleiri. Mjög fjaraði undan hestvagnanotkunum miðja öldina og þar sem ég þekkti til var notkun þeirra hverfandi eftir 1960. Á þessum tíma urðu dráttarvélar allsráðandi í búskap og bílar voru talsvert fyrr teknir við hlutverki vagnanna í þéttbýli svo þeir fáu vagnar sem enn séu til eru orðnir safngripir.
Yfirlestur Friðrik Kjartansson með kærum þökkum til Daða fyrir frábæra frásögn og framlag til þessa verkefnis
Myndskreyting Friðrik Kjartansson
P.S. Ef þú hefur frásögn sama hversu lítil sem hún er er þér velkomið að hafa samband. Rafpóstur: [email protected]
Alla 19 undu öldina voru vagnasmiðir Englands og Wales að smíða yfir hundrað mismunandi tegundir af bænda vögnum (farm waggons. Með tveimur G … um í stað eins g sem þekkt er). Meginhluti þessara vagna voru fjórhjóla, að undanskildum löngum og lágum vögnum (Drays & Spring carts, Millers) til flutninga á t.d. bjórtunnum og öðru þungu ásamt öllum gerðum tveggja hjóla vagna.
Þessir vagnar urðu svo með tímanum samþykktir sem hefðar-hönnun hvers lands og landsvæðis. Í sumum löndum urðu til tvær eða þrjár gerðir vagna sem voru samþykktar sem hefðar-hönnun meðan í öðrum löndum urðu mun fleiri sem uppfylltu samþykktir hefða. Þær tuttugu og fjórar plötur ( plates ) í réttum litum eru ætlað að gefa innsýn í vídd og útbreiðslu vagnana eins og mögulegt er landfræðilega.
Þetta verkefni inniheldur lýsingu á vögnunum, byggt bæði á persónulegum og upplýsingum sem koma víða að. Smíði vagnanna er líst fyrst og fremst, vegna þess að höfundurinn (James Arnold) er ekki vagnasmiður (wheelwright) og í öðru lagi vegna þess að höfundur vill ekki troða sér inn á svið bókar sem nú þegar hefur verið gefin út, sem lýsir öllu ferlinu frá því áður en tréð er fellt til loka afurðar, meðfylgjandi sú tilfinning að sú útgáfa sé fullnægjandi og verði ekki endurbætt. Sú bók The Wheelwrights heildsala George Sturt og gefin út af Cambrideg University Press, verður vitnað í nokkrum sinnum. Eins saga vagnana (history of waggons), bók sem fjalla um furmstæða flutninga áframhald (the primitive transport onward) er ekki meðal tilvísunar bóka, vegna þess vegna þess að hún hefur verið tekin fyrir af Geraint Jenkins í bókinni enski bú vagninn (the English farm wagon) útgefin af David og Charles ásamt (Landbúnaðrafluttningar í Wales) (Agricultural Transport in Wales), útgefin af Þjóðarsafni Wales (National Museum og Wales).
Verkefninu gæti verið best líst sem samantekt til 25 ára af heimildaöflun allt saman framkvæmt með mikilli notkun á hjólhesti. Jafnvel að stríði loknu var nóg af vögnum til. Suma fundum við á ótrúlegustu stöðum og en í notkun, aðrir voru svo langt gengnir að aðeins var hægt að draga af þeim verðmætar upplýsingar. Teikningarnar hafa verið unnar marga úr skissum af vögnum víðs vegar í umhverfi sveitanna og annarra aðstæðna. Mikil rannsóknarvinna liggur að baki og heldur áfram að vera framkvæmdar því viðfangsefnið er nánast óþrjótandi. Höfundurinn mun alltaf vera djúpt þakklátur fyrir allar upplýsingar og lán á myndum gömlum listum og svo framvegis. Þær upplýsingar sem stundum þykir léttvægar, geta sannað sig til að vera ómetanlegar að verðmæti. Eitt af verðmætustu hlutum í fórum höfundar er bréf frá Járnsmið á eftirlaunum frá áttunda áratugnum skrifað með vandlátri hönd.
Þýtt úr formála (Preface) bókarinnar The farm waggons of England and Wales fyrst útgefin 1969 og svo núna endurprentuð með leiðréttingum 1974
Endurritað og Þýtt af Friðrik Kjartanssini
Próförk: Þórhildur Daðadóttir
Hestvagninn frá Kent Teikning í lit og greinarstúfur!